Xói mòn đất là gì? Nguyên nhân và những biện pháp hiệu quả để ngăn chặn xói mòn

Hiện nay, xói mòn đất đang diễn ra phổ biến ở nhiều khu vực, gây ra nhiều thiệt hại nghiêm trọng. Vậy xói mòn đất thực chất là gì? Nguyên nhân dẫn đến tình trạng xói mòn đất và các biện pháp hiệu quả để phòng chống là gì? Cùng Mytour khám phá trong bài viết dưới đây nhé!

Khám phá xói mòn đất là gì?

Xói mòn đất là hiện tượng tự nhiên liên quan đến việc các lớp đất trên bề mặt và các tầng đất phía dưới bị phá hủy bởi nhiều nguyên nhân và tác động khác nhau. Nói một cách khác, hiện tượng xói mòn đất là quá trình “rửa trôi” các chất dinh dưỡng trên bề mặt đất, dẫn đến tình trạng thiếu dinh dưỡng và phá vỡ sự cân bằng tự nhiên của đất. 

Khi tìm hiểu kỹ về hiện tượng xói mòn đất, bạn sẽ thấy nội dung liên quan đến sa mạc hóa do xói mòn đất quá mức. Những khu vực đã bị sa mạc hóa sẽ không thể trồng trọt, do đó xói mòn đất là một hiện tượng không mong muốn xảy ra. 

Nguyên nhân gây ra xói mòn đất

Sau khi nắm rõ xói mòn đất là gì, bạn nên tìm hiểu về nguyên nhân gây ra hiện tượng này. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến xói mòn đất, chủ yếu do tác động tự nhiên và những ảnh hưởng không mong muốn từ con người. 

Xói mòn đất do tác động của thiên nhiên

Xói mòn đất do mưa

Hiện nay, với tình trạng ấm lên toàn cầu và thời tiết cực đoan diễn ra ở nhiều khu vực, điều này đã ảnh hưởng đáng kể đến lượng mưa. Ở một số nơi, khi mưa quá lớn, mặt đất không kịp thấm nước, dẫn đến tình trạng đất bị xói mòn do lượng nước mưa dư thừa. Hiện tượng này thường thấy ở các khu vực đồi núi có độ dốc cao. 

Xói mòn đất do nước

Xói mòn đất do nước chiếm tỷ lệ cao, đặc biệt là ở những khu vực có khí hậu nhiệt đới ẩm. Nguyên nhân chủ yếu gây ra hiện tượng này là do các dòng chảy trên bề mặt đất như sông, suối, đặc biệt là những dòng chảy tạm thời như nước lũ; các dòng chảy này vô tình cuốn trôi tất cả các dưỡng chất trong đất, phá hủy nhanh chóng cấu trúc của đất và dẫn đến tình trạng xói mòn nhanh chóng. 

Xói mòn đất do gió

Ảnh hưởng từ gió cũng là một trong những nguyên nhân lý giải cho hiện tượng xói mòn đất là gì?

Khi xói mòn đất xảy ra do gió, nó thường đi kèm với một số điều kiện cụ thể như: 

• Bề mặt đất khô, tơi xốp và thiếu độ ẩm. 
• Cấu trúc bề mặt đất không ổn định, có những kẽ hở cho phép gió lọt vào. 
• Bề mặt đất thiếu dưỡng chất, dẫn đến ít thực vật sinh sống, trong khi các loài thực vật là “lá chắn” vững chắc chống gió. 
• Các khu vực đất rộng lớn cũng dễ bị xói mòn do tác động của gió. 

Các khu vực dễ thấy bị ảnh hưởng xói mòn do gió là các vùng ven biển hoặc các khu vực đồng bằng khô cạn. 

Xói mòn đất do nhiệt độ

Sự biến đổi và chênh lệch lớn về nhiệt độ, kết hợp với bề mặt đất và tích tụ trong thời gian dài, là nguyên nhân chính dẫn đến hiện tượng xói mòn đất do nhiệt độ.  

Một ví dụ điển hình về xói mòn đất do nhiệt độ là khi nhiệt độ cao kết hợp với ánh nắng mặt trời trực tiếp làm bề mặt đất nứt nẻ; điều này tác động mạnh mẽ đến cấu trúc bên trong đất, cùng với các tác nhân khác, dẫn đến tình trạng xói mòn đất. 

Xói mòn đất do trọng lực 

Trọng lực – lực hấp dẫn của trái đất là tác động từ tâm trái đất, và xói mòn đất do trọng lực xảy ra khi kết hợp với các yếu tố tự nhiên gây ra sạt lở. Sự tác động giữa hai khối đất do trọng lực, kết hợp với cấu trúc đất đã hao mòn, làm cho đất trở nên mỏng hơn và dẫn đến hiện tượng xói mòn. 

Xói mòn đất do tác động của con người 

Hoạt động của con người đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến thiên nhiên, gây ra nhiều hiện tượng khí hậu và thời tiết cực đoan, tác động tiêu cực tới môi trường đất. Những tác động xấu này dẫn đến xói mòn đất có thể kể đến như: 

• Đốt rừng để làm nương rẫy, khai thác gỗ trái phép. 
• Chăn nuôi gia súc. 
• Săn bắt động vật, thực vật trái phép. 
• Khai thác khoáng sản, hầm mỏ. 
• Các hoạt động công nghiệp gây ô nhiễm môi trường. 
• Sử dụng hóa chất, thuốc trừ sâu độc hại cho đất. 

Xói mòn đất có những hậu quả gì?

Xói mòn đất hiện nay gây ra rất nhiều tác động tiêu cực đến môi trường và cuộc sống con người. Dưới đây là một số hậu quả điển hình mà hiện tượng này gây ra. 

Tình trạng mất đất

Tại Việt Nam, xói mòn đất thường xảy ra ở các vùng đồi núi và ven biển, dẫn đến tình trạng mất đất. Bên cạnh đó, hiện tượng sa mạc hóa làm cho đất trở nên khô cằn, thiếu dinh dưỡng, không còn khả năng trồng trọt. Đây là tình trạng mất đất do xói mòn gây ra. 

Tàn phá môi trường tự nhiên

Xói mòn đất gây ra sự tàn phá môi trường tự nhiên và làm thay đổi hệ sinh thái. Một ví dụ điển hình là việc khai thác rừng không kiểm soát của con người. Cây cối có vai trò ngăn chặn xói mòn và lũ lụt, nhưng khi bị loại bỏ, tình trạng này sẽ diễn ra nhanh chóng hơn. 

Ảnh hưởng đến chất lượng cây trồng

Xói mòn đất có tác động xấu đến chất lượng cây trồng. Việc xói mòn dẫn đến mất dinh dưỡng trong đất, từ đó làm giảm hiệu suất và năng suất cây trồng, thậm chí có thể gây ra tình trạng mất mùa.  

Giải pháp bảo vệ đất và chống xói mòn

Trước những hậu quả nghiêm trọng mà xói mòn đất gây ra, mỗi cá nhân cần thực hiện những giải pháp cụ thể, dù là nhỏ nhất, để cải thiện và bảo vệ môi trường đất.

Khuyến khích nước mưa thấm vào đất

Khuyến khích nước mưa thấm vào lòng đất là một biện pháp quan trọng để giảm thiểu tình trạng sạt lở, lũ lụt và xói mòn, đồng thời bảo vệ dinh dưỡng của đất. Việc trồng thêm cây xanh và hạn chế khai thác rừng trái phép là những cách cụ thể để thực hiện giải pháp này. 

Giảm thiểu sức xói mòn của nước mưa khi tiếp xúc với đất

Giảm thiểu sức xói mòn của nước mưa khi tiếp xúc với đất cũng là một trong những giải pháp bảo vệ đất. Việc trồng các loại cây xanh có tán rộng được coi là biện pháp hiệu quả nhằm hạn chế tình trạng này. 

Giảm tốc độ dòng chảy của nước xuống dốc

Khôi phục thảm thực vật là cách hiệu quả để giảm tốc độ nước chảy xuống dốc, đặc biệt ở những vùng đồi núi. Ngoài ra, việc xây dựng ruộng bậc thang và bờ đá cũng giúp phân tán dòng chảy nước. 

Ngoài ra, việc tạo ra các ao hồ và đập giữ nước tại khu vực gần triền đồi không chỉ giúp tưới tiêu mà còn rất hiệu quả trong việc giữ nước và ngăn ngừa xói mòn. 

Các biện pháp ngăn ngừa xói mòn trên đất canh tác

• Chuyển đổi triền đồi thành ruộng bậc thang. 
• Trồng nhiều cây gỗ và cây rễ chùm để chống sạt lở. 
• Giảm cày xới ở khu vực đất dốc. 
• Quản lý dòng chảy qua kênh và ao hồ nhỏ. 
• Sử dụng thảm thực vật che phủ đất quanh năm. 

Áp dụng các biện pháp phòng ngừa cơ bản

Một số biện pháp cơ bản nhằm giảm tình trạng xói mòn đất bao gồm: 

• Xây dựng tường chắn tại các khu vực có nguy cơ sạt lở đất. 
• Sử dụng lớp phủ hoặc đá sỏi để chống xói mòn. 
• Trồng cỏ và cây bụi. 
• Tránh các hoạt động như nén đất, tưới tiêu không hợp lý. 

•  Đất sổ xanh là gì? Tất tần tật về đất sổ xanh 2022
•  Trưng dụng đất là gì? Những điều cần lưu ý về trưng dụng đất
• Nên đầu tư vào đất ở đâu? Mua đất tại trung tâm hay vùng ven?