Buzz
Đề bài
Ý kiến về đoạn trích Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm
Lời giải chi tiết
Phần Đất Nước trích từ trường ca Mặt đường khát vọng là sự suy ngẫm của Nguyễn Khoa Điềm về vai trò và những đóng góp to lớn của nhân dân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước lâu dài. Như những nhà thơ trẻ tiêu biểu trong thời kỳ chống Mĩ, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện tư tưởng của mình về nhân dân thông qua những trải nghiệm cá nhân. Tư tưởng “Đất nước của nhân dân, Đất nước của ca dao thần thoại” đặt nền tảng cho nội dung và hình thức của chương này.
Tư tưởng chủ đạo được Nguyễn Khoa Điềm truyền đạt thông qua một hình thức thơ trữ tình - chính luận. Tác giả sử dụng lý lẽ đơn giản: Đất nước được tạo dựng và bảo vệ bởi nhân dân - những người vô danh, đã xây dựng nên truyền thống văn hoá và lịch sử của dân tộc. Điều này không được thể hiện một cách trừu tượng mà thông qua hình ảnh sôi nổi của thơ. Nguyễn Khoa Điềm muốn thức tỉnh ý thức dân tộc, tình cảm gắn bó với đất nước ở thế hệ trẻ thời kỳ chống Mĩ.
Bằng cách sử dụng hình thức trò chuyện tâm tình với một cô gái, cấu trúc chương V của trường ca tự do nhưng vẫn nhấn mạnh vào tư tưởng cốt lõi: Đất nước của nhân dân. Nguyễn Khoa Điềm thể hiện tư tưởng đó một cách cụ thể và sinh động, triển khai trên nhiều phương diện: trong thời gian và lịch sử, văn hoá và hiện tại. Đất nước của nhân dân là linh hồn của bài thơ này.
Chương V của Mặt đường khát vọng như được ngập tràn bởi văn hoá dân gian. Nguyễn Khoa Điềm sử dụng rộng rãi các yếu tố của văn hoá dân gian, từ ca dao, tục ngữ đến truyền thuyết, cổ tích, từ phong tục đến thói quen hàng ngày của nhân dân. Những yếu tố này tạo ra một thế giới gần gũi và sâu xa, phản ánh hồn thiêng của đất nước. Tư tưởng Đất nước của nhân dân thấm nhuần từ quan niệm đến chi tiết nghệ thuật của bài thơ.
Phần đầu của bài thơ là một định nghĩa về đất nước qua những hình ảnh cụ thể, đầy cảm xúc. Đất nước không phải là khái niệm trừu tượng mà là những điều gần gũi, thân thiết, hiện hữu trong cuộc sống hàng ngày của mọi người.
Đất nước không chỉ là một khái niệm mà còn là máu thịt của mỗi người:
Trong bạn và tôi
Đều chứa đựng một phần Đất Nước
Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện mối liên kết sâu sắc giữa số phận cá nhân và vận mệnh của đất nước. Đó là tư tưởng phổ biến trong thời đại chống Mĩ khi vấn đề dân tộc được nhấn mạnh. Trách nhiệm với đất nước cũng là trách nhiệm với bản thân:
Bạn là Đất Nước của tôi
Chúng ta phải gắn bó và cống hiến
Để tạo nên Đất Nước bền vững.
Đất nước được hình thành từ lịch sử, văn hoá, và truyền thống hàng ngàn năm của dân tộc. Nhà thơ đã khai thác ý nghĩa của Đất Nước trong bối cảnh không gian và thời gian, lịch sử và hiện tại. Chiều sâu của lịch sử, truyền thống, và văn hoá của đất nước được gợi lên từ các truyền thuyết lịch sử như Lạc Long Quân và Âu Cơ, Hùng Vương với ngày giỗ tổ, và các câu ca dao. Đất nước được cảm nhận như một thể thống nhất của truyền thống và văn hoá, gắn bó với cuộc sống hàng ngày của mọi người. Những giá trị này đã trải qua các thế hệ, liên kết quá khứ và hiện tại, và được nuôi dưỡng qua thời gian:
Các bậc tiền bối,
Người ngày nay,
Yêu nhau và sinh con, để lại di sản.
Đảm đương phần trách nhiệm của người tiền bối.
Dặn dò cho con cháu về tương lai,
Mỗi năm làm việc, nghỉ ngơi,
Có biết cúi đầu nhớ vào ngày giỗ Tổ
Từ quan niệm về đất nước như vậy, phần sau của bài thơ tập trung vào việc làm nổi bật tư tưởng. Đất nước là của nhân dân, và chính họ đã tạo ra nó.
Tư tưởng đó mở ra một cái nhìn sâu sắc về địa lí, với những danh lam thắng cảnh trên khắp đất nước. Những địa danh như núi Vọng Phu, hòn Trống Mái, hay núi Bút non Nghiên không chỉ là cảnh đẹp tự nhiên nữa, mà còn là đóng góp của nhân dân. Chính họ tạo nên những vẻ đẹp này.
Và ở khắp nơi trên ruộng đồng, đồi núi
Không chỉ mang hình hài, ước mơ, và cả nền văn hóa của ông bà,
Ôi Đất Nước qua bốn nghìn năm lịch sử, khắp mọi nơi ta đều cảm nhận được,
Cuộc sống đã làm nên núi sông của chúng ta.
Tư tưởng về Đất nước của Nhân dân đã thấm nhuần vào cách nhìn của nhà thơ về quá khứ lịch sử bốn nghìn năm của đất nước. Nhà thơ không ca tụng các triều đại, cũng không kể đến anh hùng trong trang sách lịch sử mà chỉ tập trung vào những con người đơn giản, bình thường. Đất nước đầu tiên và cuối cùng là của nhân dân, của những con người đơn giản, không tên kia:
Họ sống và chết
Giản dị và bình yên
Không ai nhớ mặt nhưng họ đã tạo ra Đất Nước.
Nhưng họ đã làm nên Đất Nước.
Họ lao động và chống giặc ngoại xâm, họ bảo tồn và truyền lại cho thế hệ sau những giá trị văn hoá, tinh thần và vật chất của đất nước từ lúa, ngọn lửa, tiếng nói, tên xã, tên làng đến truyện thần thoại, câu ca dao, tục ngữ. Cảm xúc và suy tư trong bài thơ dần dần dồn lại, dẫn đến cao trào, làm nổi bật tư tưởng cốt lõi vừa bất ngờ vừa độc đáo của bài thơ:
Đất Nước này là của Nhân dân, là của những người dân,
Đất Nước của ca dao, thần thoại.
Trong chương Đất Nước, có thể thấy sự ảnh hưởng sâu sắc của tri thức văn hoá trong giáo dục và sách vở, cũng như phong cách của một nhà thơ nổi tiếng. Mặc dù vậy, chương vẫn là biểu tượng và tinh túy nhất của thể loại thơ Mặt Đường Khát Vọng. Bài thơ vẫn khiến người đọc cảm thấy xúc động và suy tư nhờ vào sự chân thành của tác giả, cùng với sự trải nghiệm chân thực về đất nước và tâm hồn của mình.
