Buzz
Giới thiệu vắn tắt về Nguyễn Khải và truyện ngắn Một người Hà Nội để dẫn đến nội dung (tâm tư của nhà văn) qua đoạn trích.
Vị trí của đoạn trích: Đoạn trích nằm ở giữa phần 7, phần cuối của truyện, ngay sau khi tác giả “thỉnh thoảng có việc phải ra Hà Nội đều ghé lại thăm cô Hiền”. Mọi người đều già cả, lớp người Hà Nội như cô đã mất, kể cả chồng cô; chỉ còn lại vài người, trong đó có cô đã ngoài 70 tuổi “nhưng vẫn là người của hôm nay, một người Hà Nội thực thụ, không pha trộn”. Tiếp theo là đoạn trích, và sau đó là chuyện cây si bị trốc gốc bên đền Ngọc Sơn và suy tư sâu xa của cô Hiền.
Ý kiến về nội dung của đoạn trích
Đọc phần đầu của đoạn trích, dù không phải người Hà Nội và chưa từng đến Hà Nội vào cuối đông, nhưng đã học về địa lý Việt Nam, ai cũng sẽ nghĩ rằng thiên nhiên, khí hậu Hà Nội không thay đổi nhiều. “Trời rét, mưa rây” của thiên nhiên, khí hậu Hà Nội không thay đổi nhiều. “Trời rét, mưa rây” của những ngày cuối đông, gần Tết khiến người nơi xa, cả người Hà Nội cũng cảm nhận:
Thanh sắc chưa phai màu lệ cũ
Ảnh hình thêm đậm mối thương xưa
Như thấy Bà Huyện Thanh Quan trong Thăng Long hoài cổ.
Như thấy Lưu Trọng Lư trong bài thơ Ông đồ.
Như thấy Thạch Lam trong Hà Nội ba mươi sáu phố phường.
Và như “bà lão (nếu là một thiếu nữ thì phải hơn) lau đánh cái bát bày thủy tiên”, phần còn lại của người Hà Nội “ngắm vẻ đẹp của một giỏ hoa thủy tiên” không kém phần thú vị so với việc thưởng thức một cành đào trong những ngày mừng Tết.
Vẻ đẹp văn hóa ấy vẫn còn mãi dù bị tác động bởi hoàn cảnh chiến tranh. Nhưng điều đáng tiếc là phần tinh thần của Hà Nội đã bị đẩy ra xa vì sự ồ ạt, hỗn loạn và ham lợi của những người thoát khỏi cái chết, cái khổ. Họ chỉ biết bám lấy cuộc sống hiện đại, mua sắm, xây nhà, mua ô tô, thưởng thức những tiện nghi và nhậu nhẹt tại các nhà hàng, quán bar... mà quên mất bản sắc văn hóa lâu đời của Thăng Long - Hà Nội.
Khi nghe cô Hiền nói:
“ Nhiều người nói Hà Nội đã hồi sinh”. Nhân vật “tôi” bổ sung thêm:
“Có một phần đúng, nhưng chỉ là phần vật chất thôi, phần tinh thần thì chưa. Chỉ cần nhìn... cách họ sống ở ngoài đường là đủ hiểu”
“Có một phần đúng, chỉ là phần vật chất thôi”, tác giả đã đưa ra quan điểm rõ ràng như vậy. Và thực sự như vậy. Hà Nội đã trải qua nhiều biến động kể từ năm 1954, sau Hội nghị Genève. Sau khi quân Pháp rút lui, thành phố đã trải qua nhiều thay đổi. Cuộc chiến tranh đã để lại nhiều vết thương, đặc biệt là tại phố Khâm Thiên. Sau 30-4-1975, Hà Nội đã trải qua những thay đổi về mặt vật chất. Ngôi nhà mới, phố phường đẹp mắt, và sự thay đổi của 'phần xác' Hà Nội. Thật đúng vậy, và đang có những biến đổi lớn hơn, mang lại hình ảnh đẹp và hoành tráng hơn.
“Tâm hồn vẫn chưa thay đổi”. Để minh chứng cho điều này, tác giả đã chỉ ra rõ nơi và cách biểu hiện: “ở ngoài đường”. Đúng vậy. Bản chất, độ sâu của tâm hồn không phản ánh qua các buổi lễ trang trọng, mà thể hiện rõ trong những hoạt động hàng ngày “ở ngoài đường”. Phản ánh sự tốt xấu, lịch sự hay thiếu văn hóa, hiền lành hay thô lỗ,... đều thấy trong “buôn bán, ăn uống, nói năng” hàng ngày. Ngay sau đoạn trích, tác giả đã minh họa cụ thể về thái độ thiếu lễ phép của giới trẻ khi gặp trên đường Phan Đình Phùng; về sự lạnh nhạt hoặc ganh tỵ về giàu sang của người Hà Nội mà ông đã gặp. Hỏi đường thì có người trả lời, có người phớt lờ, còn có người nhìn khinh thường. Những cảm xúc tiêu cực, cách ứng xử không đúng lễ của người dân Hà Nội mà tác giả đã trải qua không gặp ở những nơi khác. Nếu như vậy thì rõ ràng tâm hồn Hà Nội vẫn chưa thay đổi. Và dĩ nhiên người Hà Nội vẫn chưa là tiêu chuẩn cho mọi giá trị, mẫu mực để cả nước hướng tới.
Có lẽ tâm trạng của tác giả khi viết điều này rất buồn. Và người đọc, dân Việt, cũng chia sẻ cảm giác đó.
Cảm ơn tác giả đã dũng cảm thể hiện sự thật, nhắc nhở không chỉ người Hà Nội mà cả người dân toàn quốc quan tâm đến việc giữ gìn tâm hồn, làm cho nó ngày càng tươi đẹp: Hồn Việt!
