Ý nghĩa của tiêu đề một số tác phẩm Ngữ văn 9 trong việc ôn thi vào lớp 10 môn Ngữ văn

Ý nghĩa của tiêu đề một số tác phẩm Ngữ văn 9 giúp học sinh lớp 9 hiểu sâu hơn về thông điệp được tác giả gửi gắm trong 22 tác phẩm như: Đồng chí, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Sang thu, Nói với con, Viếng lăng bác, Đoàn thuyền đánh cá...

Khi hiểu rõ ý nghĩa của tiêu đề tác phẩm, học sinh có thể dễ dàng phân tích và diễn đạt cảm nhận của mình về tác phẩm đó. Ngoài ra, việc tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác của các tác phẩm Ngữ văn 9 cũng giúp trong việc ôn thi vào lớp 10 năm 2023 - 2024 với kết quả cao hơn.

1. Câu chuyện về một cô gái ở Nam Xương

“Câu chuyện của một cô gái ở Nam Xương” tập trung vào nhân vật Vũ Thị Thiết, một cô gái xuất thân từ vùng quê Nam Xương, qua đó mô tả về nhan sắc và tính cách của cô trong các tình huống khác nhau. Tiêu đề thể hiện sự mong manh của số phận phụ nữ trong xã hội cũ, như số phận của Vũ Thị Thiết, có thể gặp phải bất hạnh bất cứ lúc nào với lý do vô lý. Nó phản ánh thực tế về sự bất công trong xã hội phong kiến với chế độ nam quyền độc đoán và chiến tranh phi nghĩa.

2. Chinh phục của Hoàng Lê

Là một cuốn tiểu thuyết ghi lại sự thống nhất của triều đình nhà Lê trong bối cảnh Tây Sơn đánh bại Trịnh, trả lại Bắc Hà cho vua Lê. Tiêu đề khen ngợi nhà Lê nhưng nội dung lại phản ánh sự hao hụt và hỏng hóc của triều đình nhà Lê, đồng thời ca ngợi người anh hùng Tây Sơn Nguyễn Huệ.

3. Ghi chép của Truyền kỳ mạn lục

Truyền kỳ mạn lục là việc ghi lại những câu chuyện huyền bí trong dân gian một cách tản mạn và phóng đại.

4. Tác phẩm vĩ đại Truyện Kiều của Nguyễn Du

- Có tên gọi khác là “Đoạn trường tân thanh”. Hãy tìm hiểu mối liên hệ giữa tiêu đề và nội dung của tác phẩm.

Nội dung chính của Truyện Kiều: Đây là câu chuyện bi thương về cuộc đời của nữ nhân Kiều trong xã hội phong kiến.

- Tiêu đề:

+ Truyện Kiều: Tên gọi thể hiện bản chất của tác phẩm: sử dụng tên nhân vật chính để đặt tên cho tác phẩm.

+ Tiêu đề: “Đoạn trường tân thanh” - từ ngữ này tượng trưng cho tiếng kêu mới của những đứt ruột, phản ánh âm thanh đau lòng của số phận con người.

Cả hai tiêu đề đều phản ánh chính xác nội dung của tác phẩm, giúp định hướng cho người đọc khi tiếp cận văn bản.

5. Tình Đồng chí

Ý nghĩa của tên gọi Đồng chí thể hiện sự phổ biến của một tình cảm mới trong thời kỳ kháng chiến chống lại kẻ thù xâm lược.

Tình Đồng chí trong bài thơ của nhà thơ Chính Hữu - Tên gọi Đồng chí gợi lên chủ đề chính của bài thơ, nói về mối quan hệ đồng đội và tình đồng chí trong quân đội.

Suốt câu chuyện, tình đồng chí đồng đội tỏa sáng, là biểu tượng cho sự đoàn kết và gắn bó giữa các lính cụ Hồ. Tên gọi 'Đồng chí' không chỉ là nhan đề, mà còn là điểm nhấn quan trọng của tình cảm này trong tác phẩm.

Tác phẩm này có một nhan đề ngắn gọn nhưng rất súc tích, tập trung vào tình cảm đồng chí đồng đội. 'Đồng chí' không chỉ là tên gọi, mà còn là chìa khóa giúp hiểu sâu hơn về tác phẩm.

6. Cuộc đua không kính

Nhan đề 'Cuộc đua không kính' phản ánh chủ đề chính của bài thơ, tạo ra hình ảnh khốc liệt của chiến tranh thông qua tiểu đội xe không kính. Tên gọi trần trụi này đối lập với quan niệm về cái đẹp văn chương thuần túy.

Tác giả chọn thêm 'bài thơ' để thể hiện sự kết hợp giữa thơ và hiện thực, với sự hào hứng và tự hào của tuổi trẻ Việt Nam giữa những khó khăn của chiến tranh.

7. Lời ru của đàn bà trên cánh đồng

Lời ru không chỉ dành cho một đứa trẻ mà còn dành cho nhiều đứa trẻ, tượng trưng cho tình yêu thương và sự hy sinh của người mẹ Việt Nam. Người mẹ Tà-ôi trong tác phẩm là biểu tượng của tình mẹ gắn bó với tình quê hương.

8. Nghề ru

Nghề ru là biểu tượng của cuộc sống lao động của người nông dân, người phụ nữ, đầy vất vả nhưng giàu đức tính cao đẹp. Từ hình ảnh trong ca dao đến lời ru 'con cò cổng phủ', 'con cò Đồng Đăng', nay đã trở thành hình ảnh của người mẹ gầy guộc trọn đời lo lắng cho con cái. Hình ảnh của nghề ru không chỉ là biểu tượng mà còn là nguồn cảm hứng sáng tạo cho tác giả.

9. Dòng sông trăng

Ánh trăng không chỉ là ánh sáng dịu dàng, mà còn là tia sáng có thể len lỏi vào những khu vực tối tăm trong tâm hồn con người, giúp họ nhận ra những sai lầm và hướng tới những giá trị thực sự của cuộc sống.

10. Những ngày xuân nhỏ nhắn

Nhan đề 'Những ngày xuân nhỏ nhắn' là một ý tưởng sáng tạo độc đáo của Thanh Hải. Mùa xuân thường được hiểu là một khái niệm trừu tượng về thời gian, nhưng ở đây, mùa xuân lại được mô tả như một hình ảnh cụ thể và dễ thương với tên gọi 'nhỏ nhắn'. 'Những ngày xuân nhỏ nhắn' là một biểu tượng cho khát vọng và lẽ sống cao quý. Mỗi người được khuyến khích đóng góp những điều tốt đẹp nhất của mình, cho dù chỉ là những điều nhỏ nhặt, để làm cho mùa xuân của đất nước trở nên đẹp đẽ hơn. Chủ đề của bài thơ là tình yêu và lòng gắn bó với đất nước, đồng thời diễn đạt ước nguyện thành thật của nhà thơ muốn dâng hiến cho tổ quốc; góp phần tạo ra một 'mùa xuân nhỏ nhắn' cho dân tộc.

11. Đi viếng lăng Bác

Bài thơ 'Đi viếng lăng Bác' là biểu hiện của lòng kính trọng, lòng thương xót và lòng biết ơn vô hạn của nhà thơ cũng như của những người dân miền Nam đối với Bác - vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc. Viếng là việc đến chia buồn với gia đình của người đã mất. Thăm là đến gặp gỡ, trò chuyện với những người còn sống. Nhan đề sử dụng từ 'viếng' theo nghĩa đen để khẳng định một sự thật: Bác đã đi xa. Trong câu thơ đầu, từ 'đi viếng' ngụ ý một sự giảm nhẹ. Bác vẫn còn sống trong lòng mọi người, đặc biệt là trong lòng nhân dân miền Nam.

12. Sang mùa thu

'Sang mùa thu” là một bài thơ mềm mại tái hiện sự chuyển mùa tinh tế, khi trời đất dần bước vào mùa thu, mọi thứ đều trở nên bối rối, ngập ngừng và đặc biệt là sự ngạc nhiên, xao xuyến của nhà thơ khi nhìn thấy sự thay đổi của tự nhiên. Mùa thu mang lại cho con người những giai điệu dịu dàng nhất.

13. Thưa con

Nhan đề bài thơ tóm tắt ý nghĩa của toàn bộ tác phẩm, từ tình cảm gia đình mở ra tình cảm quê hương, từ những kỷ niệm thân thương đến lẽ sống. Cảm xúc chủ đề của bài thơ được thể hiện tự nhiên, sâu lắng và gần gũi. Tiêu đề toát lên vẻ đơn giản, gần gũi của cuộc sống hàng ngày.

14. Ngôi làng

Nhan đề của câu chuyện là “Làng” không phải là “Làng Dầu” bởi nếu là “Làng Dầu” thì vấn đề mà tác giả muốn thảo luận chỉ giới hạn trong một làng nhỏ cụ thể. Ý của tác giả là muốn đề cập đến một vấn đề phổ biến tồn tại ở tất cả các làng quê, trong mọi người nông dân. Do đó, “Làng” là một nhan đề hợp lý với ý tưởng của tác giả. Thông qua đó, chúng ta có thể hiểu chủ đề của câu chuyện là ca ngợi tình yêu sâu đậm đối với làng quê và sự biến đổi của tình cảm trong lòng những người nông dân Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp.

Vì vậy, nhan đề “Làng” không chỉ thể hiện tình yêu của ông Hai đối với làng quê mà còn phản ánh tấm lòng chung của những người dân Việt Nam đối với đất nước.

15. Sa Pa im lặng

Nguyễn Thành Long chọn nhan đề “Sa Pa im lặng”: Các nhân vật không được đặt tên riêng, chỉ được gọi theo nghề nghiệp, điều này để tác giả muốn nhấn mạnh đến sự đa dạng của những người dân Sapa với những nghề nghiệp khác nhau, họ đều đóng góp sức lao động để xây dựng quê hương, đất nước. Tác giả cũng muốn thể hiện tinh thần cống hiến vô điều kiện của con người trong bối cảnh đất nước đang phát triển. Họ không đòi hỏi quyền lợi cá nhân mà hết lòng vì trách nhiệm với tổ quốc.

16. Cái chải ngà

“Chiếc lược ngà” là một nhan đề sáng tạo thể hiện nội dung, tư tưởng và chủ đề của tác phẩm. Đó là biểu tượng của tình cha con sâu sắc, thiêng liêng. Bằng cách chọn hình ảnh “Chiếc lược ngà” làm nhan đề, nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã thể hiện tài năng của mình trong việc truyền đạt tư tưởng và chủ đề của tác phẩm qua một hình ảnh nghệ thuật sâu sắc, giàu ý nghĩa. Đối với bé Thu, chiếc lược ngà là kỉ vật của người cha, là biểu hiện của tình yêu thương và nhớ nhung của người cha chiến sĩ ở chiến khu dành cho mình. Đối với ông Sáu, chiếc lược ngà là một vật quý giá và thiêng liêng vì nó chứa đựng bao yêu thương và mong đợi của người cha, cũng như làm dịu đi nỗi ân hận vì đã trừng phạt con… Với nhan đề đó, nhà văn không chỉ thể hiện tình cha con sâu đậm mà còn khơi gợi sự thấu hiểu về những mất mát do chiến tranh gây ra.

17. Lưu vong quê hương

Nhà văn Nguyễn Minh Châu chọn nhan đề “Lưu vong quê hương” cho truyện ngắn của mình. Đây là hình ảnh quan trọng xuất hiện liên tục trong tác phẩm. Nó không chỉ có ý nghĩa biểu tượng sâu sắc mà còn kết nối các yếu tố, hình ảnh khác nhau trong truyện để làm nổi bật chủ đề.

“Lưu vong quê hương” là những gì gần gũi, thân thương nhất với Nhĩ. Đó là cành hoa bằng lăng rực rỡ với những bông hoa màu tím sâu; là dòng sông mênh mông, có chiếc thuyền luôn qua lại hàng ngày; là bãi cỏ mướt màu mỡ, tươi tốt bên bờ sông Hồng; là người vợ hiền lành, đảm đang, ân nghĩa, trung thành sẵn sàng chịu đựng, hy sinh, dành hết tình yêu thương, chăm sóc cho chồng trong những ngày cuối đời; là bầy trẻ với đôi tay “chua lòm mùi nước dưa'; là ông lão láng giềng sẵn sàng giúp đỡ, chia sẻ, động viên hàng ngày... Tất cả là những gì quý giá, đẹp đẽ, đơn giản nhất của vùng đất quê hương xứ sở - nơi đã sinh ra anh và sẽ chào đón anh khi anh ngủ yên xuôi dòng. Đó cũng là mái ấm gia đình - điểm tựa giúp anh vươn cao bay xa và là nơi bình yên, ổn định của anh trong những ngày cuối đời. Đó là nơi neo giữ yên bình nhất của cuộc đời mỗi người.

Nhan đề “Lưu vong quê hương” nhấn mạnh sự quý trọng của vẻ đẹp và giá trị đơn giản, gần gũi của cuộc sống và quê hương. Đó cũng là thông điệp mà nhà văn muốn truyền đạt đến người đọc thông qua nhan đề của tác phẩm.

18. Ánh sáng từ những vì sao xa xôi

Nhan đề 'Ánh sáng từ những vì sao xa xôi' là một biểu tượng rất lãng mạn, đặc trưng của văn học thời kháng chiến chống Mĩ. Nó bắt nguồn từ ánh mắt xa xăm của Phương Định, lời ngợi ca của các anh bộ đội lái xe, mang lại hình ảnh lãng mạn, đẹp và trong sáng phù hợp với những cô gái mơ mộng sống và chiến đấu trên cao điểm tuyến đường Trường Sơn trong những năm chống Mĩ ác liệt (60-70). Ba cô gái trẻ như ba vì sao xa xôi trên cao điểm của tuyến đường Trường Sơn. Ánh sáng từ những vì sao xa xôi như cái ánh sáng ẩn hiện xa xôi, dịu dàng mát mẻ như sương núi, có sức mê hoặc lòng người. Đó là biểu tượng về sự tỏa sáng của phẩm chất cách mạng trong những cô gái thanh niên xung phong Trường Sơn. Phương Định, Nho hay Thao đều là những 'vì sao xa' nơi cuối rừng Trường Sơn, sáng ngời vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Nhờ khả năng sáng tạo và trải nghiệm với chiến trường, 'Ánh sáng từ những vì sao xa xôi' của Lê Minh Khuê đã chiếm lĩnh một vị thế vững chắc, luôn hấp dẫn độc giả.

19. Hành trình trên đại dương

Nhan đề 'Hành trình trên đại dương' đã tái hiện vẻ đẹp của thiên nhiên biển cả bao la và sự kiên trì của ngư dân đánh bắt cá. Đồng thời, nó cũng tôn vinh vẻ đẹp của những con người lao động hết mình, cống hiến cho quê hương và đất nước.

20. Mây và sóng biển

'Bên trời và biển' là một nhan đề đầy ý nghĩa biểu tượng. Mây và sóng, cả hai đều là biểu tượng của thiên nhiên, đại diện cho sự gọi mời của một thế giới diệu kỳ, lấp lánh và quyến rũ. Tuy nhiên, đứa trẻ đã từ chối lời gọi quyến rũ đó vì không muốn rời xa mẹ. Do đó, đứa trẻ đã tạo ra một trò chơi để cùng mẹ vui chơi. 'Bên trời và biển' không còn là hình ảnh của một thế giới diệu kỳ nữa mà là biểu hiện của đứa trẻ trong trò chơi thú vị với mẹ. Đứa trẻ biến thành mây, sóng để được ôm và tan vào lòng mẹ. Như vậy, nhan đề của bài thơ đã mở ra chủ đề, tư tưởng của tác phẩm: tôn vinh tình mẫu tử cao cả, bất diệt.

21. Con chó Cỏ

Nơi hoang dã là nơi của núi rừng. Tiếng gọi từ nơi hoang dã có thể hiểu là tiếng kêu gọi từ vùng đất hoang vu, từ tổ tiên của loài sói, mời con chó Cỏ quay về với bầy của nó trong khu rừng sâu.

Ngoài ra, Nơi hoang dã cũng là biểu tượng của cõi lòng băng giá trong một phần xã hội tư bản Mĩ hiện đại. Ở đó, lòng nhân ái, tình yêu thương và sự công bằng bị coi thường. Ý nghĩa sâu xa của nhan đề này là một lời kêu gọi đến trái tim lạnh lẽo, vô cảm của con người. Tác giả muốn đánh thức lòng nhân ái của con người, mời gọi họ trở về với lối sống văn minh và tình thương.

22. Thảo luận về việc đọc sách

Thảo luận về việc đọc sách tập trung vào những thách thức trong quá trình đọc sách, sự thay đổi của cách đọc từ xưa đến nay, các khó khăn phổ biến khi đọc sách, và trao đổi quan điểm về chủ đề đề cập trong bài viết.