Ý nghĩa thực tế và nhân văn trong truyện ngắn Chí Phèo của Nam Cao

Bố cục

Mẫu văn

   Là một nhà văn trung thành với trường phái hiện thực, cũng như các tác giả cùng thời, Nam Cao chú trọng vào việc sâu sắc thể hiện tình hình khó khăn của người nghèo bị áp bức, trong đó có Chí Phèo. Tác phẩm này để lại ấn tượng sâu sắc về cảnh xã hội nông thôn. Nó tái hiện hệ thống quy tắc của làng Vũ Đại; phản ánh tình trạng đóng cửa của xã hội làng quê phong kiến. Đặc biệt, nó đã phơi bày các mối quan hệ xã hội phức tạp, miêu tả chân thực những mối quan hệ thực (Ăng-ghen). Đồng thời, nó cũng thể hiện tình cảm đồng cảm với những người bị xã hội đẩy vào con đường tha hóa, bị ngược đãi... Đó chính là giá trị hiện thực và nhân đạo của Chí Phèo.

   Nam Cao được coi là người viết văn cho người nông dân trước hết vì ông viết về Chí Phèo. Chí Phèo mở rộng phạm vi của hiện thực, thể hiện qua không gian rộng lớn và thời gian kéo dài. Làng Vũ Đại trong tác phẩm là biểu tượng nhỏ của xã hội nông dân Việt Nam thời điểm đó.

   Ngòi bút của Nam Cao sắc sảo khi phác họa mối quan hệ thực trạng nội bộ giữa các giai cấp thống trị. Không chỉ vì làng Vũ Đại có tính chất tranh chấp thực như lời của một giáo viên địa lý mà vì các giai cấp thống trị chia rẽ thành nhiều phe phái đối lập nhau, chúng không chỉ hòa thuận với nhau bề ngoài mà còn âm mưu hại nhau. Đây là hiện tượng có tính chất luật pháp ở nông thôn, ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội - ruồi muỗi phải chết vô ích khi trâu bò đấm nhau.

   Tạo nên bức tranh xã hội ở nông thôn, Nam Cao chủ yếu làm nổi bật mối xung đột giai cấp giữa địa chủ cường hào và người nông dân bị áp bức - phản ánh thực trạng nông thôn qua góc độ mâu thuẫn giai cấp. Điều này tạo nên giá trị nhận thức và sức mạnh phê phán lớn lao.

   Nam Cao đã tạo ra hình tượng tiêu biểu về giai cấp thống trị ở nông thôn: Bá Kiến - kẻ cường hào già trước, với giọng nói quái dị và nụ cười ác độc, phản ánh bản chất độc ác, tình cảm ích kỷ của đời sống. Và tư duy tham nhũng của ông chỉ: mềm mỏng, linh hoạt, kẹp tóc, ai cắp tóc, người đầu tiên sợ người hùng, người thứ hai sợ kẻ liều mạng... Với chiến lược: sử dụng kẻ ngoan cố để chống lại kẻ ngoan cố, tuyển dụng những kẻ hèn mọn, không sợ chết, không sợ ngục tù.

   Nam Cao không chỉ đề cập đến tình trạng thu thuế, tham nhũng mà trong Chí Phèo, ông đề cập đến mặt tinh thần: người nông dân bị xã hội phá hủy về tâm hồn, mất nhân tính, bị phủ nhận quyền làm con người. Nỗi khổ cực của Chí Phèo không chỉ ở việc cuộc sống của Chí Phèo chỉ là một sự không có: không có nhà ở, không có cha mẹ, không có người thân, không có mảnh đất để sống... mà chủ yếu ở chỗ Chí Phèo bị xã hội phá hủy bản ngã, lấy đi tinh thần, bị loại trừ khỏi cộng đồng loài người, sống như một kẻ quỷ ác.

   Tác phẩm bắt đầu với hình ảnh của Chí Phèo đi bộ và la mắng. Nhưng sau vẻ bề ngoài say sưa, có cái gì đó như nỗi đau của một linh hồn bị tổn thương, tuyệt vọng. Tiếng mắng của Chí Phèo không chỉ là lời nói vô nghĩa. Mặc dù say, nhưng vẫn lúc nào đó ý thức về nỗi đau của bản thân. Chí Phèo là biểu tượng cho một phần của nông dân bị đẩy vào con đường của kẻ lưu manh. Chí Phèo đầu tiên là biểu hiện của hiện tượng có quy luật của tình trạng áp bức và bóc lột dã man ở nông thôn Việt Nam. Lúc này. Đó là hiện tượng của những người nông dân bị ép buộc quá mức đã đấu tranh trở lại để tồn tại bằng con đường của kẻ lưu manh. Nam Cao muốn bày tỏ sự tồn tại của mình bằng cách bán cả danh dự đã tạo ra một lực lượng mù quáng dễ dàng bị bọn thống trị lợi dụng. Vì vậy, từ việc sẵn lòng chết với cha mẹ già, chỉ cần một vài lời nói và một số tiền, Chí Phèo đã trở thành tay sai mới của cha. Sức mạnh phê phán to lớn của hình ảnh Chí Phèo đầu tiên đã làm nổi bật hiện tượng có quy luật diễn ra ở nông thôn - hiện tượng của kẻ lưu manh. Nhưng ý nghĩa rộng lớn của hình ảnh Chí Phèo nằm ở mức độ cao hơn: sự phá hủy, mất nhân tính trong một xã hội tàn bạo, không cho phép con người được làm người.

   Tác phẩm Chí Phèo không chỉ dừng lại ở đó mà còn thông qua câu chuyện tình yêu giữa Chí và Thị, bằng một cách viết phong phú, đôi khi có vẻ chế giễu về mối tình của những người không chắc chắn, nhưng đây vẫn là một câu chuyện có nội dung nghiêm túc, chứa đựng tư duy nhân đạo mới mẻ.

   Trong bối cảnh cả làng Vũ Đại không chấp nhận sự giao tiếp, coi Chí như một con quỷ, thì một người phụ nữ thuộc dòng họ xấu xa, xấu xa đến mức ma quỷ cũng có trở thành một người tốt bụng, thấy Chí hiền lành, Thị Nở là người kết nối đưa Chí từ sâu thẳm của sự tha hóa trở lại với bản chất con người lao động. Bằng sự chăm sóc đơn giản, tình yêu chân thành mà chân thật của người phụ nữ khốn khổ đã đánh thức linh hồn của Chí Phèo. Chí nghe thấy âm thanh của cuộc sống hàng ngày mà bấy lâu nay đã bị chôn vùi trong những cơn say, nên Chí không biết đến. Điều này đánh thức tầm nhìn sâu xa trong tâm hồn của Chí, trở thành lời kêu gọi cuộc sống cấp bách, làm Chí nhớ lại ước mơ nhỏ bé của mình ngày xưa. Có lẽ đây là lần đầu tiên sau nhiều năm Chí tỉnh táo để nhận thức về thân phận của mình. Để nhận ra sự tàn nhẫn, sự tàn bạo của mình trong quá khứ. Và mong muốn có một cuộc sống như thế này mãi mãi... Hay tôi sang sống với em một nhà để vui vẻ? Khi Thị Nở đưa tôi một bát cháo hành, tôi ngạc nhiên bởi đây là lần đầu tiên tôi nhận được điều đó từ một phụ nữ. Tôi nhận ra mùi hương của cháo hành - mùi vị của tình yêu thương chân thành, hạnh phúc giản dị mà có thật. Tôi khao khát sự lương thiện, làm hoà thuận với mọi người. Tình yêu của Thị Nở cũng sẽ mở ra con đường để tôi trở lại với cuộc sống. Hai con người bị làng Vũ Đại đuổi ra ngoài đã đến với nhau, tình yêu chân chính đã làm nhân đạo hóa con người. Đâu chỉ là tình yêu của người phụ nữ xấu xí đã đánh thức linh hồn con quỷ ấy chứ?

   Giá trị nhân đạo còn thể hiện ở bi kịch tinh thần của Chí Phèo: bi kịch của con người bị từ chối quyền làm người. Khi nhận ra xã hội không công nhận mình, bà cô Thị Nở - định kiến xã hội đã không chấp nhận cho cháu bà đến với Chí. Chí vật vã đau đớn. Tôi càng uống càng tỉnh táo, tôi ôm đầu khóc nức nở. Chí cực kỳ đau đớn, tuyệt vọng vì nhận ra sự tàn ác của kẻ thù. Chí Phèo trở nên rối rắm, đau đớn vì tuyệt vọng, chấp nhận tội ác của kẻ thù. Chí Phèo trỏ ngón tay vào Bá Kiến, đòi lại quyền làm con người, đòi lại bộ mặt của con người đã bị phá hủy. Kẻ thù đã phải trả giá cho tội lỗi của mình, và sau đó Chí tự tử. Chí phải chết vì ý thức nhân phẩm đã quay lại, không chấp nhận cuộc sống của một con thú. Chí Phèo chết trên bước cửa trở lại cuộc sống, Chí chết trong vũng máu, trong khao khát được trở thành người lương thiện. Ai sẽ là người mang lại lòng lương thiện cho tôi là một câu hỏi cứ đỏm đỏm, không có câu trả lời.

   Chí Phèo của Nam Cao được đánh giá cao về giá trị phê phán. Thông qua số phận của Chí Phèo, Nam Cao sâu sắc phản ánh thực trạng xã hội Việt Nam lúc đó và thực trạng của những người nông dân bị bóp méo, bị áp đặt và âm thầm chịu đựng rồi tuyệt vọng, liều lĩnh phản ứng cực đoan. Nam Cao cũng bày tỏ sự đồng cảm, tình yêu thương đối với những người nông dân bị đẩy vào con đường lưu manh hóa, phát hiện ra bản chất tốt đẹp có sẵn của họ. Tuy nhiên, giống như các tác giả hiện thực cùng thời, ông chưa tìm ra con đường thoát ra cho nhân vật của mình. Sau này, thông qua cách mạng, Tô Hoài, Kim Lân đã tìm ra một con đường mới cho nhân vật của mình.

Tài liệu tham khảo số 3