Yên Sơn

Yên Sơn là một huyện thuộc trung tâm tỉnh Tuyên Quang, nằm ở vùng Đông Bắc Bộ của Việt Nam.

Địa danh

Huyện Yên Sơn nằm ở phía nam tỉnh Tuyên Quang và có vị trí địa lý như sau:

• Phía đông tiếp giáp với huyện Định Hóa của tỉnh Thái Nguyên và huyện Chợ Đồn thuộc tỉnh Bắc Kạn
• Phía tây giáp với huyện Hàm Yên và huyện Yên Bình của tỉnh Yên Bái
• Phía nam giáp với thành phố Tuyên Quang, huyện Sơn Dương và huyện Đoan Hùng thuộc tỉnh Phú Thọ
• Phía bắc giáp huyện Chiêm Hóa.

Thành phố Tuyên Quang gần như nằm hoàn toàn trong phạm vi huyện.

Huyện có diện tích là 1.067,70 km² (là huyện có diện tích lớn thứ hai của tỉnh Tuyên Quang, chỉ sau huyện Chiêm Hóa), dân số vào năm 2018 là 145.390 người.

Khu vực trung tâm huyện là nơi sông Gâm gặp gỡ sông Lô.

Quản lý hành chính

Huyện Yên Sơn hiện có 28 đơn vị hành chính cấp xã, bao gồm thị trấn Yên Sơn (huyện lỵ) và 27 xã khác: Chân Sơn, Chiêu Yên, Công Đa, Đạo Viện, Đội Bình, Hoàng Khai, Hùng Lợi, Kiến Thiết, Kim Quan, Lang Quán, Lực Hành, Mỹ Bằng, Nhữ Hán, Nhữ Khê, Phú Thịnh, Phúc Ninh, Quý Quân, Tân Long, Tân Tiến, Thái Bình, Tiến Bộ, Trung Minh, Trung Môn, Trung Sơn, Trung Trực, Tứ Quận, Xuân Vân.

Lịch sử

Sau năm 1954, huyện Yên Sơn bao gồm 2 thị trấn nông trường là Sông Lô và Tháng 10, cùng 41 xã: An Khang, An Tường, Chân Sơn, Chiêu Yên, Công Đa, Đạo Viên, Đội Bình, Đội Cấn, Hoàng Khai, Hùng Lợi, Kiến Thiết, Kim Quan, Kim Thắng, Lang Quán, Lực Hành, Lưỡng Vượng, Mỹ Lâm, Nhữ Hán, Nhữ Khê, Nông Tiến, Phú Lâm, Phú Thịnh, Phúc Ninh, Quý Quân, Tân Long, Tân Tiến, Thái Bình, Thái Long, Thắng Quân, Tiến Bộ, Tràng Đà, Trung Minh, Trung Môn, Trung Sơn, Trưng Trắc, Trung Trực, Tứ Quận, Vinh Phú, Xuân Vân, Y Bằng, Ỷ La.

Vào ngày 30 tháng 4 năm 1965, xã Trưng Trắc được hợp nhất với các xóm Phú Hưng, Tỉnh Húc, Bình An, Ngọc Kim, Tân Kiều, Tân Thành, Cây Đa, Đông Sơn A, Đông Sơn B và Tân Long từ xã An Tường để thành lập xã Hưng Thành.

Ngày 26 tháng 7 năm 1968, 4 xã gồm Hưng Thành, Nông Tiến, Tràng Đà và Ỷ La được sáp nhập vào thị xã Tuyên Quang.

Ngày 22 tháng 5 năm 1969:

• Gộp 2 xã Quý Quân và Lực Hành thành xã Hồng Sơn
• Gộp 2 xã Thái Bình và Tiến Bộ thành xã Bình Ca
• Gộp 2 xã Nhữ Hán và Nhữ Khê thành xã An Khê
• Gộp 2 xã Tân Long và Tân Tiến thành xã Tân Hồng
• Gộp 2 xã Vinh Phú và Kim Thắng thành xã Kim Phú
• Gộp 2 xã Y Bằng và Mỹ Lâm thành xã Mỹ Bằng
• Gộp 2 xã Trung Môn và Chân Sơn thành xã Trung Môn.

Vào năm 1975, tỉnh Tuyên Quang sáp nhập với tỉnh Hà Giang để thành lập tỉnh Hà Tuyên, huyện Yên Sơn trở thành một phần của tỉnh Hà Tuyên.

Ngày 16 tháng 1 năm 1979, thị trấn Tân Bình được thành lập. Tuy nhiên, Tân Bình không phải là thị trấn huyện lị của huyện Yên Sơn; các cơ quan hành chính huyện vẫn đặt tại xã An Tường.

Ngày 13 tháng 2 năm 1987, 4 xã: Tân Hồng, Bình Ca, Hồng Sơn và Trung Môn được chia tách trở lại thành các xã riêng lẻ như trước.

Vào ngày 12 tháng 8 năm 1991, tỉnh Tuyên Quang được tái thành lập từ tỉnh Hà Tuyên, trong đó huyện Yên Sơn trở thành một phần của tỉnh Tuyên Quang.

Ngày 15 tháng 7 năm 1999:

• Thị trấn nông trường Sông Lô bị giải thể, người dân của thị trấn này được phân bố về các xã An Tường, Nhữ Khê, Đội Bình, An Khang, Thắng Quân, Thái Long, Lưỡng Vượng, Hoàng Khai, Đội Cấn và thị trấn Tân Bình.
• Thị trấn nông trường Tháng 10 cũng bị giải thể, dân cư được phân chia về các xã Mỹ Bằng, Phú Lâm, Nhữ Hán, Kim Phú.
• Xã An Khê được chia thành hai xã mới là Nhữ Hán và Nhữ Khê.

Cuối năm 2007, huyện Yên Sơn bao gồm thị trấn Tân Bình và 35 xã: An Khang, An Tường (huyện lỵ), Chân Sơn, Chiêu Yên, Công Đa, Đạo Viện, Đội Bình, Đội Cấn, Hoàng Khai, Hùng Lợi, Kiến Thiết, Kim Phú, Kim Quan, Lang Quán, Lực Hành, Lưỡng Vượng, Mỹ Bằng, Nhữ Hán, Nhữ Khê, Phú Lâm, Phú Thịnh, Phúc Ninh, Quý Quân, Tân Long, Tân Tiến, Thái Bình, Thái Long, Thắng Quân, Tiến Bộ, Trung Minh, Trung Môn, Trung Sơn, Trung Trực, Tứ Quận, Xuân Vân.

Ngày 3 tháng 9 năm 2008, năm xã: An Tường, Lưỡng Vượng, An Khang, Thái Long và Đội Cấn được sáp nhập vào thị xã Tuyên Quang (hiện nay là thành phố Tuyên Quang). Huyện Yên Sơn còn lại một thị trấn và 30 xã, huyện lỵ được chuyển về xã Thắng Quân.

Vào ngày 21 tháng 11 năm 2019, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 816/NQ-UBTVQH14 về việc điều chỉnh các đơn vị hành chính cấp huyện và cấp xã của tỉnh Tuyên Quang, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2020. Theo nghị quyết này, thị trấn Tân Bình cùng với hai xã Phú Lâm và Kim Phú sẽ được sáp nhập vào thành phố Tuyên Quang.

Ngày 27 tháng 4 năm 2021, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 1262/NQ-UBTVQH14, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 7 năm 2021. Nội dung của nghị quyết như sau:

• Điều chỉnh diện tích và dân số của hai xã Lang Quán và Tứ Quận, chuyển một phần về quản lý của xã Thắng Quân.
• Thành lập thị trấn Yên Sơn, trở thành huyện lỵ của huyện Yên Sơn, trên cơ sở toàn bộ diện tích và dân số của xã Thắng Quân sau khi thực hiện các điều chỉnh địa giới hành chính.

Hiện nay, huyện Yên Sơn bao gồm 1 thị trấn và 27 xã như hiện trạng.

Ghi chú

• Atlas Hành Chính Việt Nam, Nhà xuất bản Bản Đồ, 2004