Yêu có phải là một nghệ thuật? Chúng ta cần học gì để có được tình yêu?

Nếu có một cuốn sách hướng dẫn bước chắc chắn để có được tình yêu, chắc chắn nó sẽ được bán đắt như tôm tươi. Nhưng không, cuốn sách đó không tồn tại. Như nhà tâm lý học Erich Fromm đã viết trong cuốn Nghệ Thuật Yêu từ năm 1957, 'Yêu là một trải nghiệm cá nhân mà chỉ có thể trải qua bằng bản thân mình, dành cho bản thân mình.' Vậy chúng ta có thể làm gì, chờ đợi may mắn hay chấp nhận thất bại lần này sau lần khác? Trên thực tế, nếu thất bại xảy ra trong bất kỳ hoạt động nào khác, chúng ta thường sẽ học từ sai lầm để cải thiện. Nhưng với tình yêu, con người không từ bỏ, và việc học từ thất bại và hiểu sâu hơn về tình yêu là cách duy nhất để vượt qua.

'Những ai mong đợi một hướng dẫn dễ dàng về nghệ thuật yêu sẽ thất vọng khi đọc cuốn sách này. Thay vào đó, cuốn sách này nhấn mạnh rằng tình yêu không phải là một cảm xúc mà bất kỳ ai cũng có thể dễ dàng trải qua, dù họ đạt đến trình độ trưởng thành nào.'

Tác giả đã lưu ý rằng cuốn sách này không dạy bạn cách yêu hoặc làm thế nào để có người yêu. Yêu có phải là một nghệ thuật?

Trong thời điểm mà Erich Fromm xuất bản cuốn sách này, ông đã trở thành học giả đầu tiên nghiên cứu về 'tình yêu' và 'năng lực yêu' như một đề tài nghiêm túc để đề xuất trước công chúng. Đến nay, đây vẫn là một trong số ít những cuốn sách nổi tiếng tập trung vào chủ đề này. Không phải tất cả mọi người tin rằng tình yêu không quan trọng. Chúng ta khao khát tình yêu, nhưng hiếm ai nghĩ rằng cần phải học thật sự về nó.

Thứ nhất, hầu hết mọi người nhìn nhận tình yêu như một vấn đề được yêu, chứ không phải là yêu. Đa số mọi người cố gắng để thu hút, không phải để yêu. Chúng ta thường chú trọng vào đối tượng hơn là năng lực yêu. Và một sai lầm khác dẫn đến việc cho rằng không cần phải học về tình yêu, đó là chúng ta thường nhầm lẫn giữa trải nghiệm ban đầu của tình yêu và trạng thái bền vững của nó.

'Nếu yêu là một nghệ thuật, chúng ta phải học về nó như thế nào?'

Bước đầu tiên là phải nhận ra rằng yêu là một nghệ thuật, tương tự như sống. Nếu chúng ta muốn học cách yêu, chúng ta phải bắt đầu giống như cách học bất kỳ nghệ thuật nào khác. Quá trình học về nghệ thuật này được chia thành hai phần trong cuốn Nghệ Thuật Yêu của Erich Fromm: phần lý thuyết về tình yêu chiếm phần lớn cuốn sách, và phần thực hành.

Khác với những gì chúng ta thường nghe về tình yêu trong thơ và cuộc sống hàng ngày, khi yêu không chỉ đơn giản là 'chết một chút trong lòng', Lý Thuyết về Tình Yêu của Erich Fromm đề cập đến việc tìm hiểu bản chất của tình yêu từ mọi khía cạnh: từ tiềm thức đến ý thức, từ tâm lý đến hành vi, đối với cá nhân và cộng đồng... 'Tình yêu' đối với Fromm 'là câu trả lời chắc chắn cho vấn đề về sự tồn tại'.

Nhu cầu sâu xa nhất của con người là vượt qua sự cô lập, để thoát khỏi tù tội của mình. Mọi người, ở mọi thời đại và nền văn hóa, đều đối mặt với một vấn đề duy nhất: làm thế nào để vượt qua cảm giác cô lập, làm thế nào để đạt được sự hòa hợp, để vượt qua cuộc sống cá nhân và tìm thấy sự cứu rỗi, tức là tìm thấy sự 'hòa hợp', không bị 'cô lập'. Điều này cũng là một câu hỏi mà mọi người đã đặt ra cho bản thân từ thời tiền sử cho đến hiện đại.

Cuốn sách này dựa trên tất cả các nghiên cứu của Fromm. Ông không chỉ là một nhà triết học, mà còn là một nhà tâm lý học đầu tiên quan tâm đến 'tình yêu' và 'năng lực yêu' như một đề tài quan trọng. Fromm không chỉ đơn thuần là theo một trường phái tư tưởng cụ thể, mà ông kết hợp các ý kiến từ nhiều nguồn khác nhau như Do Thái giáo, Marx, phân tâm học, và cả Đạo giáo và Thiền.

Fromm không đánh giá cao các bài báo về hôn nhân như những tạp chí thời trang, mà ông coi đó là việc 'mặc định' mối quan hệ của hai người thành một sự giao kèo kinh doanh. Với Fromm, mối quan hệ giữa hai người không chỉ đơn giản là 'giao kèo', mà nó nên là một sự hòa hợp lý tưởng. Dù tình yêu thể xác (trong ngữ cảnh hẹp) vẫn là 'yêu toàn thể con người trong đối phương, yêu mọi thứ sống động trong đối phương'.

Giống như niềm tin tôn giáo, Tình Yêu Cũng Là Một Thực Hành. Fromm đề cập đến các yếu tố của tình yêu: sự kỷ luật, sự tập trung, tính kiên nhẫn và sự thành thạo trong nghệ thuật. Chúng ta cần trở thành ai? Chúng ta cần trung thành với những giá trị nào? Giống như tự do, tình yêu đòi hỏi lòng can đảm. Tình yêu là một khả năng tự nhiên mà chúng ta có thể phát triển bên trong.

Nhưng, ngoài việc học lý thuyết và thực hành, có một yếu tố thứ ba quan trọng là cần phải tinh thông nghệ thuật, như một mối quan tâm cao cả nhất. Có lẽ câu trả lời cho tại sao chúng ta hiếm khi học về nghệ thuật này trong văn hóa của chúng ta, dù có mong muốn về tình yêu, hầu hết vẫn coi trọng thành công, danh tiếng, tiền bạc, quyền lực hơn tình yêu. Năng lượng của chúng ta thường dùng cho mục tiêu này, và ít năng lượng hơn cho việc học về nghệ thuật yêu. 'Tình yêu mì ăn liền' có vẻ dễ dàng hơn.

Vì sao cuốn sách như Nghệ Thuật Yêu vẫn tồn tại?

Bởi vì Fromm đặt mục tiêu chúng ta không thể tìm thấy tình yêu nếu vẫn lười biếng và nhượng bộ văn hóa. Hoặc chỉ tìm kiếm tình yêu một cách dễ dãi. Để thay đổi tình yêu, chúng ta phải thay đổi khả năng yêu, tức là khả năng trao yêu.

Về hình thức, cuốn sách này vẫn mới mẻ, do cá nhân của Fromm thể hiện rõ. Từ chủ đề, nhan đề, giọng điệu, tầm nhìn đến thông điệp - người đọc cảm nhận được sự riêng biệt từ một con người quan tâm đến bản thân mình. Fromm viết không theo ngôn ngữ chuyên môn: “để tránh phức tạp không cần thiết, tôi sử dụng ngôn ngữ dễ hiểu nhất. Cũng vì lý do này, tôi hạn chế trích dẫn các tài liệu, vì vấn đề tình yêu.” Dù vậy, đây không phải là một cuốn dễ đọc vì lượng kiến thức chuyên môn và triết học trong đó.

Ở Việt Nam, trước 1975, có hai bản dịch của tác phẩm này, với tên Tâm thức luyến ái và Phân tâm học về tình yêu. Phiên bản mới hơn là Nghệ Thuật Yêu phản ánh tốt hơn ý nghĩa. Bởi chúng ta không chỉ yêu để làm nảy sinh tình yêu, mà còn để tự nhìn nhận bản thân và nhìn ra những vấn đề sâu sắc hơn. Chúng ta không thể thỏa mãn trong tình yêu nếu không có khả năng yêu thương đồng loại, lòng khiêm tốn, can đảm, đức tin và kỷ luật. Trong một xã hội hiếm có những phẩm chất này, khả năng yêu vẫn là một thành tựu hiếm có.

Minh Anh