Buzz
Yếu tố sinh thái là yếu tố tại môi trường có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp lên quá trình sống của sinh vật. Đây là một khái niệm trong sinh thái học, được gọi là 'ecological factor' (tiếng Anh), 'facteur écologique' (tiếng Pháp),... để chỉ một hoặc nhiều yếu tố trong môi trường sống có tác động đến một hoặc nhiều sinh vật, cũng được gọi là yếu tố môi trường (environmental factor).
Các thể loại
- Các yếu tố sinh thái là các yếu tố tạo nên môi trường sống của sinh vật, có thể ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến sinh vật, được chia thành hai nhóm: yếu tố vô cơ (vật lí, hóa học) và yếu tố hữu cơ (người, sinh vật). Do đó, một hệ sinh thái luôn gồm cả thành phần vô cơ và thành phần hữu cơ.
a. Thành phần vô cơ của một cộng đồng sinh vật bao gồm tất cả các yếu tố không sống, thường được gọi là sinh cảnh (biotope) hay môi trường vật lý của cộng đồng. Thành phần này có thể bao gồm:
- Các chất vô cơ (nước, các loại khí như CO2, O2, N2, các loại muối v.v), ánh sáng, nhiệt độ, v.v. Trong đó, các yếu tố khí hậu (chủ yếu là ánh sáng, nhiệt độ, độ ẩm v.v) có ảnh hưởng rất lớn đến cộng đồng sinh vật trên cả sinh cảnh.
- Các chất hữu cơ không phải là một phần của cơ thể sinh vật đang sống, như phân, bã hữu cơ, các chất từ các vật thể rơi xuống (lá rụng, lông rụng, xác bọ rùa lột xác) … có thể chứa protein, lipid, carbohydrate.v.v. Ở đây được gọi là 'phân, bã'.
b. Thành phần hữu cơ
- Sinh vật sản xuất phổ biến là thực vật có khả năng quang hợp như cây xanh (trên cạn) và các loài tảo (dưới nước), cũng như một số vi khuẩn quang hợp và hóa hợp.
- Sinh vật tiêu thụ bao gồm hầu hết các sinh vật dị dưỡng, chủ yếu là động vật, được chia thành 3 loại:
+ Động vật ăn thực vật (thường được gọi là động vật ăn cỏ);
+ Động vật ăn động vật (thường được gọi là động vật ăn thịt);
+ Động vật ăn 'phân, bã' (như bọ hung, giun đất).
- Sinh vật phân giải (chủ yếu là nấm và nhiều loài vi khuẩn) là các sinh vật dị dưỡng, sống nhờ vào chất hữu cơ 'phân, bã' có sẵn và đồng thời phân hủy chất hữu cơ thành chất vô cơ, góp phần duy trì sinh cảnh.
Trong một hệ sinh thái, thành phần vô sinh và thành phần hữu sinh luôn có mối tương tác chặt chẽ với nhau.
- Đối với sự tồn tại của một sinh vật, các nhà khoa học chia các yếu tố sinh thái thành hai nhóm: yếu tố cần thiết và yếu tố ảnh hưởng.
- Nhóm cần thiết bao gồm các yếu tố không thể thiếu cho sự tồn tại, sinh trưởng, phát triển và sinh sản của sinh vật. Các yếu tố này thay đổi theo từng loài. Ví dụ: oxy, nước, thức ăn,... đối với con người; cacbon, muối khoáng,... đối với cây xanh.
- Nhóm ảnh hưởng không bắt buộc cho sự sống của các loài nhưng có thể gây ra sự biến đổi mạnh mẽ đối với sinh vật, như tia phóng xạ, hoá chất.
Vai trò
- Các yếu tố cần thiết có vai trò quan trọng đối với sự sống của sinh vật, hình thành nên hệ sinh thái của loài.
- Các yếu tố ảnh hưởng có thể gây ra các biến đổi. Gen của một sinh vật được biểu hiện thành các đặc tính thông qua một loạt tác động phức tạp trong đó có sự tác động của các yếu tố ảnh hưởng. Ở mức độ tác động nhẹ, một đặc tính có thể thay đổi và đo lường được, như màu da. Ngoài ra, các yếu tố ảnh hưởng còn gây ra rối loạn di truyền, ví dụ như các chất độc (độc tố), các loại vi sinh gây bệnh, tia phóng xạ. Ở con người, nhiều chất hóa dược có trong hầu hết các sản phẩm chăm sóc cá nhân và chất tẩy rửa thông thường có thể gây ra nhiều bệnh không di truyền hoặc gây ra biến đổi gen. Nhiều loại ung thư, hen phế quản thường liên quan đến các yếu tố ảnh hưởng. Ngay cả trạng thái tinh thần không ổn định cũng có thể gây ra tự kỷ (autism). Duy trì trạng thái khỏe mạnh, chế độ ăn uống hợp lý, giảm thiểu rượu và ngừng hút thuốc làm giảm nguy cơ phát triển bệnh.
Exposome
Exposome là một khái niệm mới liên quan đến tác động của các yếu tố sinh thái đến môi trường sống của con người và Y học.
Exposome là tổng hợp các yếu tố mà con người tiếp xúc khi ở ngoài môi trường, bao gồm những yếu tố phái sinh, không phải do di truyền, bổ sung cho bộ gen được thừa hưởng từ bố mẹ, từ khi là phôi thai cho đến khi qua đời. Khái niệm này được nhà dịch tễ học ung thư Christopher Paul Wild đề xuất lần đầu tiên vào năm 2005 trong một bài báo có tựa đề 'Bổ sung gen với exposome: thách thức đáng chú ý trong việc đo lường tiếp xúc với môi trường trong dịch tễ học phân tử'. Vấn đề này đã gây ra nhiều tranh luận kéo dài hơn mười năm qua. Theo định nghĩa này, exposome có thể được diễn đạt bằng tiếng Việt là 'thể ngoại' hoặc 'thể phơi nhiễm'.
Wild cho rằng: '... exposome bao gồm tất cả các yếu tố mà con người tiếp xúc với môi trường ngoài, bao gồm cả những tác động từ môi trường và lối sống cá nhân'. Những tác động này của nhân tố sinh thái tạo ra những 'cảm biến' cá nhân, dấu vết sinh học được hình thành trong cơ thể. Ví dụ, một đứa trẻ trong bụng của một người mẹ nghiện rượu và thường xuyên hút thuốc lá sẽ có 'thể phơi nhiễm' khác biệt so với đứa trẻ của người mẹ không có thói quen này.
- Chấn thương.
- Hệ số di truyền.
- Tính lô-cut của đặc điểm số lượng.
- Tình trạng sinh học của bệnh trầm cảm.
Nguồn trích dẫn
Liên kết ngoài
- 'Đánh giá chuyên gia TAU về các Tác nhân Gây kích thích Môi trường (xịt tóc! Son môi!) Của Các Bệnh Lý Miễn dịch Phổ biến' Lưu trữ 2010-03-05 tại Wayback Machine, Tạp chí Medical News Today.
- 'Exposome (thể ngoại): một mô hình mới để nghiên cứu tác động của Môi trường với Sức khỏe' tại https://thorax.bmj.com/content/69/9/876
