Buzz
Dù cá mập đã trải qua nhiều đợt tuyệt chủng hàng loạt, nhưng hiện nay chúng đang đối mặt với một nguy cơ lớn chưa từng có – loài người.
Vào khoảng 66 triệu năm trước, một tiểu hành tinh khổng lồ đã lao xuống Trái Đất, gây ra một sự kiện tuyệt chủng hàng loạt, xóa sổ tới 75% sự sống, trong đó có các loài khủng long không bay. Tuy nhiên, giữa thảm họa đó, cá mập, những kẻ săn mồi lợi hại dưới đại dương, lại vẫn tồn tại và phát triển mạnh mẽ đến ngày nay. Vậy đâu là lý do giúp chúng sống sót qua sự kiện diệt vong ấy? Đó chính là khả năng thích nghi tuyệt vời của cá mập, từ thói quen sinh tồn, môi trường sống đến cấu trúc sinh học đặc biệt.
Cá mập không phải là một loài động vật mới xuất hiện. Các hóa thạch cổ nhất của chúng có từ 450 triệu năm trước, tức là đã tồn tại lâu trước cả khủng long, khoảng 200 triệu năm. Các nhà khoa học đã phát hiện ra những chiếc răng hóa thạch lâu đời nhất thuộc về loài Doliodus problematicus, trong khi vảy cá mập cổ đại có thể còn xuất hiện trước đó. Điều này chứng tỏ cá mập đã tồn tại qua nhiều biến động địa chất lớn, bao gồm cả năm sự kiện tuyệt chủng hàng loạt trong lịch sử Trái Đất.
Dù đã tồn tại hàng triệu năm, không phải tất cả các loài cá mập đều có thể vượt qua những thay đổi lớn trong môi trường. Rất nhiều loài cổ đại đã tuyệt chủng, nhưng nhờ sự đa dạng sinh học trong nhóm cá mập, một số loài vẫn còn tồn tại và tiếp tục thích nghi với thế giới không ngừng thay đổi.
Khi tiểu hành tinh đâm vào Trái Đất, một chuỗi các hiệu ứng hủy diệt diễn ra. Những đám mây bụi dày đặc che khuất ánh sáng mặt trời, làm suy giảm chuỗi thức ăn tự nhiên. Cây cối chết dần, kéo theo sự sụp đổ của các loài động vật ăn thực vật, và cuối cùng là sự suy yếu của những kẻ săn mồi đỉnh cao như khủng long.
Đại dương cũng không thoát khỏi ảnh hưởng của sự kiện này khi sinh vật phù du – yếu tố quan trọng trong hệ sinh thái biển – giảm mạnh vì thiếu ánh sáng để quang hợp. Điều này dẫn đến sự suy giảm nghiêm trọng của các loài cá sống gần mặt nước, gây khó khăn cho các loài cá mập săn mồi lớn.
Khác với nhiều loài sinh vật khác, một số loài cá mập đã sở hữu những ưu thế nhất định giúp chúng vượt qua những thảm họa. Một trong những yếu tố quan trọng góp phần giúp cá mập tồn tại chính là môi trường sống của chúng. Trong khi khủng long chủ yếu sinh sống trên cạn và cần điều kiện khí hậu ổn định, cá mập lại có khả năng sống ở nhiều tầng nước khác nhau, đặc biệt là những vùng nước sâu. Khi thảm họa xảy ra, các loài cá mập nhỏ sống ở tầng đáy vẫn có thể săn mồi nhờ vào nguồn thức ăn ổn định hơn.
Tảo biển – một mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn dưới biển – vẫn có thể phát triển trong môi trường tối tăm, và trở thành nguồn thức ăn cho những sinh vật nhỏ, từ đó duy trì sự sống cho hệ sinh thái dưới đáy biển. Nhờ vậy, cá mập ở các tầng sâu không bị ảnh hưởng quá nhiều bởi sự sụp đổ của hệ sinh thái gần mặt nước, giúp chúng có cơ hội sống sót cao hơn.
Bên cạnh yếu tố môi trường sống, cấu trúc sinh học đặc biệt và khả năng thích nghi linh hoạt cũng là những yếu tố quan trọng giúp cá mập vượt qua các thảm họa. Một số loài cá mập có khả năng chịu đựng sự thay đổi nhiệt độ khắc nghiệt, áp suất nước cao và nồng độ oxy thấp – những yếu tố rất khắc nghiệt đối với nhiều loài động vật biển khác. Các nhà khoa học thậm chí phát hiện cá mập có thể sống trong môi trường núi lửa dưới nước, chứng tỏ khả năng sinh tồn đáng kinh ngạc của chúng.
Hệ miễn dịch của cá mập cũng rất đặc biệt. Một số nghiên cứu cho thấy cá mập có khả năng tự sửa chữa DNA của mình, giúp chúng tránh được nhiều bệnh tật, bao gồm cả ung thư. Điều này không chỉ giúp kéo dài tuổi thọ của chúng mà còn giúp duy trì sự phát triển của quần thể trong những điều kiện khắc nghiệt.
Chế độ ăn uống đa dạng của cá mập là một trong những lợi thế lớn giúp chúng tồn tại. Trong khi nhiều loài khủng long ăn thịt phải phụ thuộc vào những con mồi lớn, cá mập lại có thể ăn nhiều loại thức ăn khác nhau, từ sinh vật phù du, cá nhỏ, cua, hải cẩu cho đến cả cá voi. Sự linh hoạt trong nguồn thức ăn giúp cá mập không gặp khó khăn khi môi trường thay đổi. Những loài ăn uống đa dạng có tỷ lệ sống sót cao hơn, và điều này đã giúp cá mập sống sót qua nhiều biến động trong lịch sử.
Các đặc điểm cảm quan độc đáo của cá mập cũng góp phần vào sự tồn tại lâu dài của chúng. Cá mập sở hữu những thụ thể điện nhạy bén, giúp phát hiện điện trường của con mồi ngay cả trong bóng tối hoàn toàn. Khả năng này đặc biệt quan trọng đối với những loài sống ở vùng nước sâu, nơi ánh sáng không thể xuyên qua. Hơn nữa, khứu giác cực kỳ nhạy bén của cá mập giúp chúng phát hiện mùi máu từ khoảng cách rất xa, điều này cho phép chúng tìm thức ăn ngay cả khi nguồn cung thực phẩm trở nên khan hiếm.
Mặc dù đã vượt qua nhiều thảm họa tuyệt chủng trong quá khứ, cá mập hiện nay đang đối mặt với một thử thách lớn hơn bao giờ hết – sự tàn phá do con người gây ra. Đánh bắt quá mức, săn bắt cá mập để lấy vây, ô nhiễm đại dương và biến đổi khí hậu đã khiến quần thể cá mập suy giảm nghiêm trọng. Ước tính mỗi năm có khoảng 100 triệu con cá mập bị giết hại, điều này đe dọa nghiêm trọng sự cân bằng của hệ sinh thái biển. Nếu tình trạng này tiếp tục, không chỉ cá mập mà cả đại dương cũng sẽ đối mặt với những tác động tiêu cực không thể lường trước.
Cá mập, với sức bền bỉ vượt trội, đã chứng minh mình là một trong những loài sinh vật kiên cường nhất trong tự nhiên. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa chúng là bất khả chiến bại. Sự tồn tại lâu dài của cá mập qua các thảm họa trong lịch sử là minh chứng cho khả năng thích nghi đáng kinh ngạc của chúng. Nhưng khi đối diện với những tác động từ con người, liệu cá mập sẽ tiếp tục thống trị đại dương hay chỉ còn là ký ức quá khứ? Câu trả lời cho câu hỏi này phụ thuộc vào chính hành động của chúng ta trong việc bảo vệ hệ sinh thái biển và giữ gìn sự đa dạng sinh học trên hành tinh này.
