Buzz
Được biết đến là đại bàng lớn nhất trong lịch sử Trái Đất, đại bàng Haast khiến giới khoa học sửng sốt không chỉ vì kích thước khổng lồ mà còn vì khả năng săn mồi siêu phàm, có thể hạ gục con mồi nặng gấp 15 lần cơ thể.
Kẻ thống trị bầu trời thời kỳ tiền sử
Trước khi người Polynesia, tổ tiên của người Māori, đặt chân lên New Zealand khoảng 750 năm trước, quốc đảo này từng là lãnh địa của một trong những loài chim săn mồi đáng gờm nhất: đại bàng Haast (tên khoa học: Hieraaetus moorei).
Với trọng lượng đạt tới 18 kg và sải cánh gần 3 mét, đại bàng Haast giữ kỷ lục là loài đại bàng lớn nhất từng được biết đến. Tuy nhiên, điều khiến nó thực sự đáng sợ là khả năng săn mồi thượng thừa. Con mồi chủ yếu của nó là moa – loài chim không biết bay, cao hơn cả vận động viên bóng rổ và nặng tới 200 kg.
Dù nhẹ hơn nhiều so với con mồi, đại bàng Haast sử dụng chiến thuật mai phục, lao xuống từ độ cao lớn với tốc độ kinh hoàng, cắm những móng vuốt dài gần 8 cm vào lưng của moa.
Sau cú tấn công, nó dùng chiếc mỏ cong sắc bén để kết liễu con mồi bằng cách đâm thẳng vào hộp sọ hoặc cổ. Các nhà khoa học tin rằng sau khi hạ sát, nó sẽ mổ bụng con mồi để ăn nội tạng – hành vi tương tự loài kền kền.
Một thế giới nơi chim là bá chủ, không có thú ăn thịt
Trước khi con người đặt chân tới, New Zealand là một “viên nang sinh học” biệt lập, không hề có sự hiện diện của thú ăn thịt như sư tử, hổ, cáo hay sói. Tại đây, hơn 200 loài chim bản địa sinh sống, nhiều loài trong số đó không biết bay và đã tiến hóa để chiếm lĩnh mọi ngách sinh thái, từ loài ăn côn trùng đến những loài ăn cỏ khổng lồ.
Trong thế giới không có động vật có vú săn mồi, đại bàng Haast trở thành kẻ săn mồi tối thượng, đóng vai trò duy trì cân bằng sinh thái. Xương của nó lần đầu được khai quật vào thập niên 1860, khi người dân khai hoang tại các vùng đầm lầy.
Được đặt theo tên nhà thám hiểm Đức Julius von Haast, loài chim khổng lồ này nhanh chóng trở thành biểu tượng sinh học bí ẩn, với cái đầu giống kền kền và đôi chân mạnh mẽ như móng vuốt hổ.
Trong nhiều năm, các nhà khoa học tranh luận liệu đại bàng Haast có thể bay hay không. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây xác nhận rằng nó không chỉ bay được mà còn là một sát thủ bầu trời vô cùng lợi hại.
“Đó luôn là một điều bí ẩn,” tiến sĩ Joanne Cooper, chuyên gia tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên London chia sẻ. “Đầu giống kền kền, chân như đại bàng – sự kết hợp kỳ lạ này chính là sự thích nghi hoàn hảo với môi trường sống của nó.”
Phép màu tiến hóa diễn ra chỉ trong vòng 2 triệu năm
Một nghiên cứu di truyền công bố năm 2005 trên tạp chí PLOS Biology đã khiến giới khoa học bàng hoàng: họ hàng gần nhất còn sống của đại bàng Haast chính là những loài đại bàng nhỏ bé ở Úc, nặng chưa tới 1 kg. Trong khi đó, đại bàng Haast nặng tới 18 kg – lớn gấp 15 lần.
Tuy nhiên, quá trình phân tách tiến hóa giữa chúng chỉ diễn ra cách đây khoảng 2,2 triệu năm – một quãng thời gian cực ngắn trong lịch sử tiến hóa.
“Đó là tốc độ tiến hóa gây kinh ngạc”, tiến sĩ Michael Knapp, nhà sinh học tiến hóa tại Đại học Otago, nhận xét. “Tôi chưa từng thấy chọn lọc tự nhiên nào tạo ra sự biến đổi lớn như vậy chỉ trong thời gian ngắn như thế”.
Hiện tượng này được gọi là “đảo khổng lồ”, khi các loài nhỏ bị cô lập trên đảo sẽ tiến hóa thành kích thước khổng lồ để chiếm lĩnh khoảng trống sinh thái. Trường hợp đại bàng Haast, sự phình to nhanh chóng có thể là phản ứng trực tiếp với sự xuất hiện của moa – nguồn thức ăn dồi dào, không có kẻ thù.
Kẻ săn moa, nạn nhân của quy luật tuyệt chủng dây chuyền
Dù từng thống trị bầu trời suốt hàng trăm nghìn năm, vận mệnh của đại bàng Haast gắn chặt với loài moa. Khi người Polynesia đến New Zealand vào khoảng năm 1250, họ đã săn bắt moa làm nguồn lương thực.
Chỉ trong vòng hai thế kỷ, moa bị tuyệt diệt hoàn toàn và sự biến mất của nguồn thức ăn chính đó đã kéo theo sự diệt vong của loài đại bàng khổng lồ này.
Dù các bằng chứng khảo cổ chưa nhiều về cuộc chạm trán trực tiếp giữa người và đại bàng Haast, nhưng truyền thuyết Māori vẫn kể về loài chim săn mồi khổng lồ mang tên pouākai, được cho là từng bắt cả trẻ em.
Một số bức tranh hang cổ còn khắc họa những con chim khổng lồ với cái đầu trọc lông – đặc điểm tương đồng với loài kền kền, giúp chúng dễ dàng xử lý xác thối.
“Thật khó tưởng tượng một con chim có thể làm được như vậy,” tiến sĩ Cooper nói. “Nhưng nếu nó đủ sức quật ngã một con moa nặng 200 kg, thì một người trưởng thành nặng 80 kg rõ ràng không phải đối thủ đáng gờm.”
Huyền thoại có cánh lụi tàn
Đại bàng Haast tuyệt chủng nhanh chóng: mất nguồn thức ăn chủ lực, cộng thêm môi trường bị đốt phá để khai hoang, loài chim khổng lồ này chẳng còn đường sống. Khi người châu Âu đến New Zealand, chúng đã biến mất. Dù có lời đồn rằng vài cá thể sống sót tới thế kỷ 19, nhưng chưa có bằng chứng khoa học xác nhận.
Ngày nay, đại bàng Haast được coi là một trong những biểu tượng sinh học đặc sắc nhất từng tồn tại. “Không loài nào giống như nó còn trên đời,” tiến sĩ Cooper khẳng định. Sự biến mất của nó để lại lỗ hổng lớn trong hệ sinh thái và là hồi chuông cảnh tỉnh về tác động con người đối với thiên nhiên.
