Buzz
Trong một bộ phim tài liệu của NHK năm 2016, do Kaku Arukawa thực hiện, Hayao Miyazaki, bậc thầy làm phim và là người sáng lập Studio Ghibli, đã lên tiếng mạnh mẽ về thứ 'nghệ thuật' do AI tạo ra, khiến nhiều người phải suy ngẫm.
Câu chuyện bắt đầu khi một nhóm các nhà thiết kế và nhà làm phim hoạt hình đến để trình bày một dự án AI của họ trước Miyazaki và nhà sản xuất Toshio Suzuki. Trong đoạn video mà họ giới thiệu, xuất hiện một sinh vật kỳ lạ, di chuyển theo cách bất thường, kéo lê cơ thể trên mặt đất một cách ám ảnh và khó hiểu.
Nhóm nghiên cứu tự hào mô tả tác phẩm của mình như một bước đột phá: 'Nó di chuyển bằng đầu, không cảm thấy đau đớn và không có khái niệm tự bảo vệ'. Họ thậm chí còn đề xuất rằng những chuyển động kỳ quái này có thể được áp dụng trong các trò chơi điện tử về zombie.
Miyazaki im lặng một lúc, rồi ông thẳng thắn nói: 'Mỗi buổi sáng, tôi gặp người bạn khuyết tật của mình. Anh ấy gặp khó khăn khi thực hiện một cú đập tay; cánh tay anh ấy, với các cơ bắp co lại, không thể vươn đến tôi. Khi nghĩ đến anh ấy, tôi không thể nhìn những thứ này và cảm thấy thú vị. Những ai tạo ra chúng không biết đau đớn là gì.'
Căn phòng trở nên yên lặng. Miyazaki tiếp tục, lời của ông càng sắc bén hơn: 'Tôi thực sự ghê tởm. Nếu các bạn muốn tạo ra những thứ đáng sợ, thì cứ làm đi, nhưng tôi sẽ không bao giờ dùng công nghệ này trong tác phẩm của mình. Tôi mạnh mẽ cảm thấy rằng đây là sự xúc phạm đối với sự sống.'
Trước phản ứng dữ dội của Miyazaki, nhóm nghiên cứu bối rối và tìm cách biện minh. Họ nhấn mạnh rằng đây chỉ là một thử nghiệm, không có ý định áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên, khi được hỏi về mục tiêu cuối cùng, họ thừa nhận rằng họ muốn chế tạo một cỗ máy có thể 'vẽ tranh giống con người'.
Nghe vậy, Miyazaki chỉ đáp lại một cách lạnh lùng nhưng đầy ám ảnh: 'Tôi cảm giác như chúng ta đang tiến gần đến ngày tận thế. Con người dường như đang mất dần niềm tin vào chính mình.'
Lo ngại của Miyazaki không phải không có cơ sở. Thực tế, chúng ta đang chứng kiến một sự biến chuyển mạnh mẽ trong cách con người tiếp cận nghệ thuật. Trí tuệ nhân tạo đã len lỏi vào mọi lĩnh vực trong đời sống, và giờ đây, nó cũng đang dần chiếm lĩnh nghệ thuật, một lĩnh vực vốn được coi là độc quyền của tâm hồn con người.
Có một nghịch lý thú vị khi nhìn vào phản ứng của thế giới mỗi khi một hệ thống AI như gặp sự cố. Cảm giác hoảng loạn, bất lực và sự phụ thuộc quá mức vào công nghệ này cho thấy AI đã xâm nhập vào cuộc sống của chúng ta nhanh chóng đến mức nào. Giờ đây, nó cũng đang tác động mạnh mẽ đến nghệ thuật.
Tuy nhiên, nghệ thuật chưa bao giờ chỉ là vấn đề thẩm mỹ. Nó không đơn giản là sự sắp xếp hoàn hảo của màu sắc, đường nét, bố cục hay những quy tắc tính toán chính xác.
Nghệ thuật là cảm xúc, hay chính xác hơn, là sự kết nối giữa người nghệ sĩ và người thưởng thức. Đó là cách một khoảnh khắc thoáng qua, một cảm giác không thể diễn tả bằng lời, trở thành điều vĩnh cửu trên tranh vẽ hay màn ảnh.
Khi AI tham gia vào nghệ thuật, nó làm nhạt nhòa trải nghiệm này. Nó loại bỏ yếu tố con người – những khiếm khuyết, những đấu tranh nội tâm, sự sáng tạo thô sơ – những thứ làm nên sức sống của tác phẩm.
Nhiều người cho rằng AI vẫn chưa (và có thể sẽ không bao giờ) đạt đến khả năng tạo ra một tác phẩm nghệ thuật thực sự giống con người. Tuy nhiên, sự hiện diện của nó trong ngành công nghiệp sáng tạo đang ngày càng trở nên rõ rệt.
Liệu đây chỉ là quan điểm của một người theo chủ nghĩa truyền thống, từ chối sự thay đổi của thời đại? Hay thực tế là một cảnh báo rằng nghệ thuật đang mất dần sự tự do vốn có, khi nó ngày càng bị gò ép vào khuôn khổ của các con số, quy luật và xu hướng thị trường?
Một số nghệ sĩ vĩ đại trong lịch sử đã không được công nhận khi còn sống, như Vincent van Gogh. Ông chỉ bán được một bức tranh trong suốt cuộc đời mình, và chỉ sau khi qua đời, tài năng của ông mới được thế giới công nhận. Ngày nay, những tác phẩm của ông có giá trị hàng chục triệu đô la. Liệu nghệ thuật thực sự và các nghệ sĩ vĩ đại có thể tồn tại ngoài những ràng buộc của xu hướng, thuật toán và thương mại hóa?
Khi được hỏi về sự thiếu sót của AI trong việc sáng tạo nghệ thuật, chính AI đã tự đưa ra câu trả lời ngắn gọn: 'trải nghiệm sống'. AI có thể phân tích mẫu, bắt chước phong cách và tạo ra ý tưởng với độ chính xác đáng kinh ngạc, nhưng nó thiếu đi cảm xúc cá nhân, ký ức, và sự thấu hiểu trực giác mà chỉ con người mới có thể cảm nhận qua những khoảnh khắc sống.
Con người truyền vào tác phẩm nghệ thuật của họ sức nặng của quá khứ, sự hòa quyện của văn hóa, và những tia sáng trực giác mà không thuật toán nào có thể nắm bắt được.
Có lẽ nghệ thuật do AI tạo ra không phải là một bước tiến, mà là một tấm gương phản chiếu một thế giới đã mất kiên nhẫn với sự sáng tạo chân thực của con người.
