Buzz
Qua quá trình nghiên cứu không ngừng nghỉ về những điều kỳ thú trong tự nhiên, giới khoa học đã vỡ òa với phát hiện đáng kinh ngạc: những vằn sọc trên cơ thể ngựa vằn không chỉ mang tính thẩm mỹ mà còn đóng vai trò như lớp áo giáp bảo vệ chúng khỏi sự tấn công của côn trùng.
Bao đời nay, hình ảnh ngựa vằn với bộ lông sọc đặc trưng đã trở thành biểu tượng không thể nhầm lẫn của vùng thảo nguyên châu Phi. Điều này thôi thúc các nhà nghiên cứu dày công tìm hiểu ý nghĩa tiến hóa đằng sau những đường sọc độc đáo ấy.
Giả thiết gây chú ý nhất, dù nghe qua tưởng như phi lý, chính là khả năng đặc biệt trong việc đẩy lùi ruồi cắn. Đáng nói, điều này không phải phỏng đoán suông mà đã được chứng minh qua hàng loạt thí nghiệm thực tế trên ngựa và đặc biệt hơn cả - trên những chú bò nuôi thông thường.
Thí nghiệm sơn sọc ngựa vằn lên bò nhằm kiểm tra khả năng giảm thiểu ruồi đậu. Kết quả bất ngờ khi họa tiết này giúp cắt giảm hơn 50% số lượng ruồi bám vào.
Năm 2019, nhóm nghiên cứu Anh quốc do nhà sinh vật học Tim Caro dẫn đầu đã thực hiện thí nghiệm đột phá: quan sát phản ứng của ruồi trước những chú ngựa mặc áo khoác với các kiểu họa tiết khác nhau - từ sọc vằn đặc trưng đến áo trơn màu đen/trắng.
Kết quả thu được vô cùng lý thú: dù ruồi trâu vẫn bay vờn quanh tất cả các con vật, nhưng chúng gặp khó khăn rõ rệt khi cố đậu xuống những bộ lông có họa tiết sọc vằn so với bề mặt lông đồng màu.
Kết quả nghiên cứu cho thấy các đường sọc đã gây nhiễu khả năng xử lý tín hiệu thị giác của ruồi, khiến chúng khó xác định vị trí đậu chính xác. Nói cách khác, họa tiết vằn sọc đã đánh lừa hệ thống định vị bằng mắt của loài côn trùng này.
Dù ruồi trâu bay quanh cả ngựa thường (trái) lẫn ngựa vằn (phải), nhưng chúng có xu hướng đậu nhiều hơn trên ngựa thường. Các điểm đánh dấu sao xanh trên hình minh họa cho thấy vị trí ruồi tiếp xúc.
Dù phát hiện trên ngựa rất đáng ghi nhận, nhưng vấn đề đặt ra là: làm sao ứng dụng hiệu quả cho đàn gia súc nuôi thực tế? Rõ ràng việc mặc áo cho hàng nghìn con bò là bất khả thi. Trước thách thức này, các nhà khoa học Nhật đã áp dụng giải pháp đơn giản mà táo bạo: trực tiếp vẽ sọc ngựa vằn lên cơ thể bò.
Cũng trong năm 2019, một thí nghiệm khoa học được thiết kế chuẩn mực đã sử dụng 6 con bò đen Nhật Bản qua 3 giai đoạn: không sơn, sơn toàn thân đen và sơn sọc vằn đen trắng theo kiểu ngựa vằn.
Những chú bò thí nghiệm được theo dõi kỹ lưỡng trên cánh đồng trong mùa ruồi hoạt động mạnh. Các nhà nghiên cứu ghi chép tỉ mỉ số lần ruồi đậu cắn và phản ứng tự vệ của bò như vẫy đuôi hay lắc đầu để đuổi ruồi.
Kết quả thí nghiệm đã mang đến bất ngờ thú vị: khi được sơn sọc vằn, số lượng ruồi đậu trên bò giảm đi rõ rệt, mở ra triển vọng mới cho ngành chăn nuôi.
Cụ thể, số ruồi cắn giảm hơn 50% so với bò không sơn. Ngay cả khi so với bò chỉ sơn đen thuần túy, hiệu quả của họa tiết sọc vẫn vượt trội hơn hẳn, chứng minh tính ưu việt của giải pháp này.
Không chỉ giảm đáng kể số lượng ruồi, những chú bò được sơn sọc còn ít phải dùng đến các hành vi phòng vệ như vẫy đuôi hay lắc đầu. Điều này chứng tỏ chúng cảm thấy dễ chịu hơn, góp phần cải thiện cả phúc lợi động vật lẫn hiệu quả chăn nuôi.
Theo các chuyên gia, cơ chế hoạt động tương tự như ở ngựa vằn: các đường sọc đã gây nhiễu hệ thống thị giác của ruồi. Loài côn trùng này vốn phụ thuộc nhiều vào tín hiệu mắt để định hướng và tiếp cận chính xác vật chủ.
Những họa tiết sọc tương phản mạnh và liên tục biến đổi đã làm rối loạn khả năng ước lượng khoảng cách, tốc độ di chuyển và thậm chí là hình dáng tổng thể của mục tiêu trong mắt ruồi.
Tóm lại, khi ruồi cố đậu xuống, chúng hoặc bị mất phương hướng hoặc buộc phải từ bỏ ý định hạ cánh do không thể xác định chính xác vị trí.
Minh họa các vùng chân và thân bò được sử dụng để thống kê số lần ruồi cắn.
Dù phương pháp sơn sọc chưa phải giải pháp tối ưu về lâu dài do tốn công bảo trì và dễ phai màu, nghiên cứu đã mở ra hướng tiếp cận mới trong kiểm soát ruồi mà không cần dùng đến công nghệ phức tạp hay hóa chất độc hại.
Điều này đặc biệt có giá trị tại những khu vực mà ruồi là vector truyền bệnh nguy hiểm cho gia súc, hoặc nơi việc dùng thuốc trừ sâu bị hạn chế vì lo ngại về môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Đáng chú ý, nghiên cứu về bò đã có bản cập nhật năm 2020 điều chỉnh phương pháp thống kê các hành vi như quăng đầu. Dù vậy, kết quả chính về hiệu quả xua đuổi ruồi của họa tiết sọc vẫn không thay đổi và tiếp tục được nhóm tác giả khẳng định.
Tổng hợp cả hai nghiên cứu trên ngựa và bò đã cho thấy bằng chứng thuyết phục về khả năng tác động đến hành vi côn trùng thông qua các yếu tố thị giác.
Đồng thời, các nghiên cứu này cũng chứng minh những giải pháp từ tự nhiên - như hoa văn trên ngựa vằn - có thể ứng dụng hiệu quả vượt ra khỏi môi trường hoang dã ban đầu.
