Buzz
(Mytour) Nhiều người sẽ cảm thấy khó hiểu khi nhìn thấy Đức Phật có tóc, trong khi Ngài yêu cầu các đệ tử của mình phải cạo tóc khi vào tu hành. Liệu có một lý do gì đặc biệt ẩn sau điều này?
Vì sao Đức Phật để tóc, còn các đệ tử thì không?
Khi nghĩ về Phật giáo, ta thường hình dung đến hình ảnh 'cắt tóc đi tu', tức là mọi người muốn trở thành Phật tử thì phải xuống tóc, như một phong tục quen thuộc. Tuy nhiên, khi xem lại những hình ảnh xưa về Đức Phật, ta lại thấy rằng Ngài vẫn giữ tóc.
Điều này làm dấy lên câu hỏi tại sao Đức Phật vẫn để tóc trong khi các đệ tử của Ngài lại không?
Để tìm ra lời giải đáp, chúng ta cần quay về lịch sử cuộc đời Đức Phật và nhận thấy có nhiều chi tiết khác biệt so với những hình ảnh quen thuộc mà chúng ta thấy hiện nay.
Đức Phật từng là Thái tử Tất Đạt Đa, sống trong nhung lụa, nhưng vào tuổi 29, Ngài từ bỏ vợ con và ngai vàng, quyết tâm tìm kiếm con đường chân lý để giải thoát cho bản thân và giúp đời thoát khỏi khổ đau.
Khi rời bỏ thành Ca tỳ la vệ và vượt qua sông A-nô-ma, Ngài đã dùng thanh gươm để cạo bỏ râu tóc, đưa cho người hầu là Xa-Nặc và dặn ông mang về cung vua Tịnh Phạn báo tin rằng Thái tử Tất Đạt Đa không chết, mà đang tìm kiếm con đường giải thoát và sẽ trở lại vào một ngày không xa.
Đây chính là minh chứng cho việc Đức Phật đã cạo tóc khi bắt đầu con đường tu hành. Trong suốt 6 năm tu khổ hạnh, Ngài không cạo tóc vì giai đoạn đó Ngài chỉ tập trung vào việc tu tập khổ hạnh, không quan tâm đến vẻ bề ngoài của mình.
Tuy nhiên, sau khi đạt được giác ngộ, khi đi giảng dạy cho các đệ tử, Ngài không quên việc cạo tóc mỗi tháng, và các đệ tử của Ngài cũng làm theo. Sau khi đắc đạo, Ngài đã cứu độ năm người bạn đồng tu và nhiều đệ tử khác với câu nói: 'Thiện lai tỳ kheo', ngay lập tức tóc và râu của họ rụng, khoác lên người chiếc áo vàng của một tỳ kheo Samon chính hiệu. Phật dạy: 'Cạo bỏ râu tóc làm bậc Samon…'
Kể từ đó, các đệ tử của Ngài, các chư tăng, đều cạo tóc mỗi tháng hai lần theo quy định. Điều này chứng tỏ rằng Ngài cũng cắt tóc và cạo đầu như bao người khác, không phải như nhiều người vẫn nghĩ rằng Ngài để tóc.
Kể từ đó, các đệ tử của Ngài, các chư tăng, đều cạo tóc mỗi tháng hai lần theo quy định. Điều này chứng tỏ rằng Ngài cũng cắt tóc và cạo đầu như bao người khác, không phải như nhiều người vẫn nghĩ rằng Ngài để tóc.
Ngay trong kinh điển, có ghi lại rằng một lần Đức Phật dạy các tu sĩ rằng mỗi ngày và ít nhất là mỗi nửa tháng, họ nên sờ lên đầu mình để cảm nhận rõ ràng rằng mình không còn tóc nữa. Điều này giúp họ tự nhắc nhở mình rằng: 'Tôi là người xuất gia, đã từ bỏ cái răng cái tóc, vốn là bản chất của con người, để quyết tâm trở thành thánh nhân.'
Tôi phải cố gắng trở thành một con người có nhân cách vượt trội hơn những người phàm tục khác. Và râu tóc, theo Đức Phật, là biểu tượng của cuộc sống phàm trần, của hành vi và lối sống phàm tục. Việc cạo râu tóc là thông điệp vượt lên trên những gì thuộc về lối sống phàm tục đó.
Hơn nữa, có một câu chuyện kể về Ngài Ưu Ba Li, một hôm Phật gọi Ưu Ba Li (một thợ hớt tóc) đến để cạo tóc cho mình. Trong khi cạo tóc cho Phật, với oai đức và năng lực định của Phật, Ưu Ba Li đã nhập định.
Hơn nữa, có một câu chuyện kể về Ngài Ưu Ba Li, một hôm Phật gọi Ưu Ba Li (một thợ hớt tóc) đến để cạo tóc cho mình. Trong khi cạo tóc cho Phật, với oai đức và năng lực định của Phật, Ưu Ba Li đã nhập định.
Trong kinh Sanadantta, kinh Trường bộ, tập 1, Bà la môn Sanadanta mô tả Đức Phật là: 'Samon Gotama cạo bỏ râu tóc xuất gia từ bỏ gia đình sống không gia đình…'.
Trong một số kinh điển, các vị đạo sĩ Bà la môn có nói đùa rằng Đức Phật Thích Ca là 'Sa môn đầu trọc', nhằm phân biệt Ngài với Sa môn Kỳ Na giáo, tức là những người không mặc áo quần, hay Sa môn duy vật, những người cho rằng vật chất là nguyên nhân đầu tiên của vạn vật. Chính vì thế, biệt hiệu của Ngài là 'Sa môn đầu trọc'.
Sa môn, theo cách hiểu đơn giản, là một người thầy tu không tin vào Thượng đế và số phận. Sau này trong Phật giáo, khái niệm 'Sa môn' ít được sử dụng và thay vào đó là 'Tăng sĩ', vì không nêu rõ đạo Phật là đạo vô thần.
Vào thời Đức Phật, người ta gọi Ngài là Sa môn Gôtama, tức là thầy tu vô thần có họ là Gôtama. Đệ tử gọi Ngài là Thích Ca Mâu Ni Phật, có nghĩa là bậc Giác ngộ, bậc hiền triết của nước Sakya.
Tóc chỉ đơn thuần là một sản phẩm của hình ảnh tưởng tượng mà chúng ta gắn vào.
Bạn có thể thấy khó tin khi phải tin rằng Đức Phật đã cạo tóc trong thời gian tu hành, trong khi những pho tượng Phật lại thường có tóc, thậm chí là tóc rất dày. Vậy tại sao không điều chỉnh cho phù hợp hơn...
Theo nghiên cứu khảo cổ, tượng Phật Thích Ca được tìm thấy khoảng 500 năm sau khi Phật Niết Bàn. Trong suốt khoảng thời gian từ khi Phật đạt giác ngộ đến thế kỷ thứ nhất sau Công Nguyên, không có tượng Phật nào được phát hiện, chỉ có những cổ vật biểu tượng như bánh xe Pháp, cây bồ đề...
Theo nghiên cứu khảo cổ, tượng Phật Thích Ca được tìm thấy khoảng 500 năm sau khi Phật Niết Bàn. Trong suốt khoảng thời gian từ khi Phật đạt giác ngộ đến thế kỷ thứ nhất sau Công Nguyên, không có tượng Phật nào được phát hiện, chỉ có những cổ vật biểu tượng như bánh xe Pháp, cây bồ đề...
Giai đoạn Phật giáo Đại Thừa bắt đầu từ thế kỷ I đến đầu thế kỷ II sau Công Nguyên, với sự xuất hiện của hai trung tâm tạc tượng nổi tiếng là Mathura (Ấn Độ) và Gandhara (Pakistan). Họ không có mẫu tượng hay ảnh mẫu nào để làm theo, vì vậy không có cơ sở để tạo ra tượng của Đức Phật.
Cuối cùng, cả hai trung tâm tạc tượng này đều đã tạo ra những bức tượng Phật có tóc, hoàn toàn khác biệt với hình ảnh của các vị đệ tử thông thường. Đây là kết quả của sự tưởng tượng của các nghệ nhân khi không có bất kỳ bức ảnh hay hình mẫu nào ghi lại hình dáng thực tế của Đức Phật, tất cả chỉ dựa vào những mô tả trong sách vở để họ sáng tạo ra hình tượng.
Có thể nói rằng sai lầm này bắt nguồn từ các nghệ nhân đầu tiên muốn tái hiện hình ảnh của Phật. Những nghệ nhân này, bao gồm thợ điêu khắc và các họa sĩ, khi tạo hình Đức Phật theo những mô tả trong các Kinh điển, đã dựa vào 32 tướng đại nhân. Một trong những tướng đại nhân của Phật là tóc xoắn, mà theo nhân tướng học Ấn Độ, biểu thị cho sự thông minh. Theo một số kinh sách, những tướng tốt của Đức Phật bao gồm nhục kế và tóc xoắn thành vòng theo chiều bên phải. Khi tạc tượng, các nghệ nhân đã làm nổi bật những tướng tốt này.
Theo mô tả, Đức Phật có tướng nhục kế nổi cao và tóc xoắn thành vòng theo chiều bên phải. Tướng nhục kế hình thành nhờ công đức tu hành trong vô lượng đời kiếp. Kinh Bảo Nữ Sở Vấn (q.4) ghi lại rằng chư Phật có tướng nhục kế nhờ biết kính thờ hiền Thánh và các bậc tôn trưởng trong các đời quá khứ. Nhục kế, theo Từ điển Phật học Huệ Quang (tập IV, tr.3384), là thịt xương nổi cao trên đỉnh đầu của Phật như búi tóc. Kinh Brahmayu (Trung bộ kinh), kinh Tướng (Trường bộ kinh) cũng ghi nhận tướng nhục kế của Phật, biểu thị trí tuệ.
Theo mô tả, Đức Phật có tướng nhục kế nổi cao và tóc xoắn thành vòng theo chiều bên phải. Tướng nhục kế hình thành nhờ công đức tu hành trong vô lượng đời kiếp. Kinh Bảo Nữ Sở Vấn (q.4) ghi lại rằng chư Phật có tướng nhục kế nhờ biết kính thờ hiền Thánh và các bậc tôn trưởng trong các đời quá khứ. Nhục kế, theo Từ điển Phật học Huệ Quang (tập IV, tr.3384), là thịt xương nổi cao trên đỉnh đầu của Phật như búi tóc. Kinh Brahmayu (Trung bộ kinh), kinh Tướng (Trường bộ kinh) cũng ghi nhận tướng nhục kế của Phật, biểu thị trí tuệ.
Cùng với tướng nhục kế, còn có một tướng tốt khác là tóc xoắn thành vòng theo chiều bên phải. Vì vậy, khi tạo hình tượng Phật, các nghệ nhân phải thể hiện rõ các tướng tốt này. Khi vẽ tranh ảnh về Ngài, tướng nhục kế và tóc xoắn được khắc họa nổi bật khiến chúng ta tưởng rằng chỉ có các Tỳ kheo và Tỳ kheo ni mới cạo tóc, còn Phật thì không.
Dù Phật đã cạo tóc mỗi tháng khi đi xuất gia cho đến khi Ngài qua đời, nhưng vì chúng ta quen với 32 tướng đại nhân nên ở Trung Quốc và Việt Nam thường dịch nhầm là 32 tướng tốt, dẫn đến việc tượng và hình vẽ Đức Phật vẫn có tóc để nhấn mạnh các tướng tốt này.
Việc không có hình ảnh cụ thể và chỉ dựa vào những mô tả và sức tưởng tượng là nguyên nhân dẫn đến sự sai sót này. Từ đó, hình ảnh "có tóc" của Ngài đã trở nên quen thuộc và khó thay đổi.
(Tổng hợp)
