Trước đây là một biển nội địa rộng lớn, giờ đây chỉ còn lại những cánh đồng muối khô cằn: Điều gì đã khiến Biển Aral phải chịu số phận như vậy?

Biển Aral, từng là một kỳ quan thiên nhiên, là một minh chứng hiếm hoi cho sự tồn tại của hồ nước mặn khổng lồ giữa vùng đất khô cằn của Trung Á.

Cho đến những năm 1960, Biển Aral vẫn là một trong những hồ nước nội địa lớn nhất trên thế giới, với diện tích lên đến 68.000 km², lớn hơn một số quốc gia. Nếu hồ vẫn tồn tại ở quy mô đó ngày nay, Biển Aral sẽ đứng thứ ba trong danh sách các hồ nước lớn nhất toàn cầu, chỉ sau Biển Caspi và Hồ Superior. Tuy nhiên, chỉ sau bảy thập kỷ, diện tích mặt nước gần như đã hoàn toàn biến mất, thay vào đó là một vùng đất sa mạc cằn cỗi, được gọi với cái tên buồn thảm: sa mạc Aralkum – sa mạc trẻ nhất hành tinh.

Bi kịch bắt nguồn từ thời Liên Xô, khi hai con sông Syr Darya và Amu Darya, nguồn nước chính của Biển Aral, bị chuyển hướng để phục vụ cho các dự án tưới tiêu quy mô lớn ở Trung Á. Ban đầu chỉ là sự suy giảm về lưu lượng nước, nhưng đến cuối thập niên 1980, hồ Biển Aral đã bị chia thành hai phần: Large Aral ở phía nam và Small Aral, phần này hoàn toàn nằm trong lãnh thổ Kazakhstan.

Sự suy thoái của Biển Aral không dừng lại ở đó. Large Aral tiếp tục tách thành hai nhánh, Đông và Tây. Đến nay, nhánh phía Đông đã hoàn toàn biến mất, chỉ còn lại một vùng đất phủ muối trắng xóa – nơi trước đây là đáy hồ, nay trở thành sa mạc. Các bức ảnh vệ tinh ghi lại cảnh tượng này giống như những hình ảnh từ một thế giới hậu tận thế.

Tác động môi trường thật sự nghiêm trọng. Ngành đánh bắt cá từng rất phát triển tại đây nay đã hoàn toàn sụp đổ. Khí hậu vi mô trong khu vực thay đổi rõ rệt: mùa hè nóng bức hơn, mùa đông lạnh giá hơn, và tồi tệ nhất là các cơn bão bụi muối, cuốn theo hàng trăm kilomet mỗi năm, ảnh hưởng nặng nề đến sức khỏe cộng đồng.

Phần phía nam của Biển Aral hiện cũng đang trên đà cạn kiệt hoàn toàn. Tuy nhiên, vẫn có những nỗ lực để cứu vãn phần còn lại, điển hình là dự án Kok-Aral Dike, một con đập được xây dựng để điều chỉnh lưu lượng nước từ sông Syr Darya vào Small Aral. Kết quả là, mực nước tại Small Aral đã tăng lên thêm 4 mét trong vòng 20 năm qua – một tia hy vọng nhỏ trong bức tranh ảm đạm này.

Biển Aral, từng là một kỳ quan thiên nhiên nổi bật, là minh chứng hiếm hoi cho sự tồn tại của một hồ nước mặn khổng lồ giữa vùng đất khô cằn. Nay, nó trở thành biểu tượng sống động của những hậu quả môi trường từ những quyết định sai lầm trong việc quản lý tài nguyên – một lời nhắc nhở rõ ràng rằng thiên nhiên không thể bị thao túng vô tội vạ mà không phải trả giá.