Hiến pháp Hoa Kỳ được soạn thảo như thế nào? Và một số điểm về Hiến pháp Việt Nam.

1. Quá trình hình thành Hiến pháp Hoa Kỳ:

Hiến pháp Hoa Kỳ là một trong những bản hiến pháp nổi tiếng và quan trọng nhất thế giới. Đặc biệt, từ khi được soạn thảo vào năm 1787 (được phê chuẩn năm 1788 và chính thức có hiệu lực từ năm 1789), bản Hiến pháp này đã trải qua 27 lần tu chính, trong đó có 10 tu chính án đầu tiên vào ngày 25 tháng 9 năm 1789, liên quan đến các quyền tự do cơ bản của công dân Hoa Kỳ. Hiến pháp Hoa Kỳ thực hiện chức năng chính là giới hạn quyền lực của nhà nước đối với các cơ quan hiến định (Quốc hội, Tổng thống và Tòa án Tối cao), đồng thời phân quyền giữa các cơ quan này và bảo vệ các quyền con người, quyền công dân cơ bản. Nó cũng quy định các giới hạn về quyền lực mà nhà nước có thể thực thi mà vẫn tôn trọng các quyền cơ bản của công dân. Lịch sử Hoa Kỳ là một câu chuyện về sự vươn lên mạnh mẽ, từ một liên bang lỏng lẻo gồm 13 tiểu bang đứng trước nguy cơ tan rã và nội chiến, nay đã trở thành quốc gia hùng mạnh nhất thế giới. Các sử gia đều đồng ý rằng một trong hai văn bản quan trọng nhất (bên cạnh Tuyên ngôn Độc lập năm 1776) tạo nền tảng cho sự thịnh vượng của Hoa Kỳ chính là Hiến pháp Hoa Kỳ năm 1787.

2. Hiến pháp Hoa Kỳ là bản hiến pháp “độc nhất vô nhị” trên thế giới:

Hiến pháp Hoa Kỳ được xem là độc đáo và đặc biệt nhất trong số các bản hiến pháp trên thế giới. Bản Hiến pháp này không chỉ lâu đời (được ban hành vào năm 1787) mà còn rất ngắn gọn (chỉ có 4.400 từ), khiến nó trở thành bản hiến pháp ngắn nhất so với bất kỳ bản hiến pháp nào trên thế giới. Mặc dù chỉ dài vỏn vẹn 4 trang giấy khổ 73x60cm, nó đã trở thành mô hình tham khảo cho nhiều quốc gia khác trong việc xây dựng hiến pháp của họ. Hiến pháp Hoa Kỳ không chỉ ảnh hưởng sâu rộng từ châu Phi, châu Á, châu Âu, đến châu Mỹ, mà còn góp phần quan trọng trong việc hình thành các thỏa thuận đa phương và định hình Luật Nhân quyền Quốc tế. Theo nhà triết học chính trị Alexis de Tocqueville, Hiến pháp Hoa Kỳ là “Hiến pháp liên bang hoàn hảo nhất từng tồn tại.” Cựu Thủ tướng Anh William Gladstone gọi nó là “tác phẩm tuyệt vời nhất mà con người từng tạo ra vào một thời điểm cụ thể.” Trong khi đó, sử gia George Billias cho rằng đây là “món quà lớn nhất mà đất nước này dành tặng cho tự do của con người.” Hiến pháp Hoa Kỳ là bộ luật tối cao, được xây dựng trên nguyên tắc phân quyền giữa ba nhánh: Lập pháp (Quốc hội), Hành pháp (Tổng thống) và Tư pháp (Tòa án). Điều đặc biệt là quyền lực của mỗi nhánh đều được cân bằng và kiểm soát bởi hai nhánh còn lại. Không giống như nhiều bản hiến pháp khác, Hiến pháp Hoa Kỳ không có điều khoản nào được coi là bất di bất dịch. Mọi quy tắc đều có thể thay đổi, chỉ có hiệu lực cho đến khi bị thay thế bởi quy định mới. Tuy nhiên, bất chấp điều này, Hiến pháp Hoa Kỳ lại là bản hiến pháp ít sửa đổi nhất trên thế giới.

Điểm cốt yếu của Hiến pháp Hoa Kỳ chính là việc nhấn mạnh quyền lợi của người dân, giới hạn quyền lực của chính quyền, và cách thức kiểm soát quyền lực một cách khoa học. Điều này được thể hiện rõ trong phần mở đầu của Hiến pháp: "Chúng ta, Nhân dân Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, với mục đích xây dựng một Liên bang hoàn hảo hơn, thiết lập Công lý, bảo đảm sự Thanh bình trong nước, chăm lo Quốc phòng, lo liệu Phúc lợi chung, giữ gìn Phước lành của Tự do cho chính mình và cho Hậu thế, quyết định xây dựng Hiến pháp này cho Hợp chủng quốc Hoa Kỳ."

3. Mùa hè lịch sử đầy thử thách:

Vào thứ Sáu, ngày 25 tháng 5 năm 1787, tại tòa nhà Hạ viện tiểu bang Pennsylvania trên đường Chestnut ở thành phố Philadelphia, một nhóm 55 người đã họp mặt và bắt đầu ghi chép, thảo luận trong bầu không khí nóng bức của mùa hè khắc nghiệt. Khi nhóm đại biểu này được triệu tập tới Philadelphia, nước Mỹ vừa trải qua một cuộc chiến đấu ác liệt với Đế chế Anh. Đất nước đang chịu đựng sự tàn phá nặng nề và vừa bắt đầu quá trình phục hồi từ những tàn tích của chiến tranh. Nền kinh tế của quốc gia trở nên rối ren sau khi tách khỏi mẫu quốc: Tiền giấy tràn ngập gây ra lạm phát nghiêm trọng, nhiều nông dân và chủ đất nhỏ bị bắt giam vì không có khả năng trả nợ.

Ngoài ra, quốc gia non trẻ ấy còn phải đối mặt với các cuộc bạo loạn từ những nhóm nông dân nổi dậy chống lại chính quyền, trong khi người dân lo sợ một tình trạng vô chính phủ sẽ xảy ra. Hiệp ước Hòa Bình với Anh gần như không có tác dụng, và chính quyền Mỹ non trẻ cũng không có ảnh hưởng gì đáng kể trong mắt các quốc gia châu Âu. Như Tướng George Washington đã nhận xét, vào thời điểm đó, các tiểu bang của Mỹ chỉ được kết nối với nhau bằng “một sợi dây làm từ cát.” Trước tình hình nguy cấp này, 55 đại biểu được cử từ 13 tiểu bang đã tham gia Hội nghị Liên bang với nhiệm vụ sửa đổi và bổ sung các điều khoản của Hiến pháp đương thời. Tuy nhiên, họ đã quyết định không chỉ sửa đổi mà phải xây dựng lại từ đầu bản Điều khoản Liên bang. Và từ đó, bản Hiến pháp mới của Hoa Kỳ ra đời trong bối cảnh đầy thử thách này.

Sau ba tháng làm việc căng thẳng và đầy thử thách, 55 đại biểu đã rời Philadelphia trong tình trạng mệt mỏi, kiệt sức, và với tâm trạng nghi ngờ về sự tồn tại lâu dài của bản Hiến pháp mà họ vừa soạn thảo. Rất ít người trong số họ tin tưởng vào sự bền vững của bản Hiến pháp mới. Thậm chí, Chủ tịch Hội nghị Liên bang lúc đó, Tướng George Washington, cũng cho rằng bản Hiến pháp chỉ có thể tồn tại tối đa là... 20 năm.

4. Cuộc hội tụ của những con người kiệt xuất:

Trong suốt 100 ngày tham gia Hội nghị Liên bang để soạn thảo Hiến pháp Hoa Kỳ, 55 đại biểu chỉ nghỉ có 10 ngày. Họ làm việc từ 8 giờ sáng đến 3 giờ 30 chiều, 6 ngày trong tuần, liên tục trong hơn 3 tháng trời, trong một căn phòng kín, không có cửa sổ mở để giữ bí mật. Đây là cuộc họp của những người đã tham gia vào cuộc Chiến tranh Cách mạng Mỹ năm 1776, và nhiệm vụ của họ lúc này là xây dựng một quốc gia mạnh mẽ hơn. Người lớn tuổi nhất trong nhóm là Benjamin Franklin, 81 tuổi, một chính trị gia nổi tiếng; còn người trẻ nhất là Jonathan Dayton, đại biểu của tiểu bang New Jersey, mới 26 tuổi.

Điều đáng ngạc nhiên là nhiều đại biểu trong số họ còn rất trẻ (20 người dưới 40 tuổi), nhưng đã đóng góp vô cùng quan trọng vào việc soạn thảo bản Hiến pháp. Các gương mặt nổi bật gồm: Alexander Hamilton (32 tuổi), sau này trở thành một trong những kiến trúc sư chính của hệ thống chính quyền và kinh tế Hoa Kỳ; James Madison (36 tuổi), người được gọi là “cha đẻ” của bản Hiến pháp; Gouverneur Morris (35 tuổi), Chủ tịch Ủy ban Văn phong và Bố cục; Edmund Randolph (34 tuổi), Thống đốc bang Virginia khi đó, người trình bày Phương án Virginia, làm cơ sở cho bản Hiến pháp sau này. Tất cả 55 đại biểu đều đã có kinh nghiệm trong chính quyền tiểu bang hoặc thuộc địa. Trong số họ, 34 người là luật sư, 8 người đã ký vào Bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776, 6 người tham gia ký vào Điều khoản Hợp bang, và 2 người đã tham gia soạn thảo cả ba văn kiện quan trọng nhất của nước Mỹ. Gần một nửa trong số họ cũng đã từng tham gia chiến đấu trong cuộc Chiến tranh Cách mạng Mỹ.

5. Tôn trọng những ý kiến khác biệt:

55 đại biểu tham gia là những cá nhân xuất sắc, đại diện cho một thế hệ lãnh đạo tài ba, quả cảm, thông minh và chính trực của nước Mỹ trong thế kỷ 18, được người dân Mỹ sau này gọi là Founding Fathers (Những Người cha Lập quốc).

Các tài liệu lịch sử cho thấy, Hiến pháp Mỹ đã hình thành từ những cuộc tranh luận quyết liệt, tưởng như không có hồi kết, giữa những trí thức vĩ đại, mỗi người mang một quan điểm riêng biệt. Cuối cùng, kết quả là một văn bản phản ánh tinh thần hòa hợp, điều mà người ta thường gọi là 'Tinh thần Mỹ'. Trong thư gửi Chủ tịch Quốc hội Hợp bang, Tướng George Washington đã chia sẻ: 'Bản hiến pháp mà chúng tôi có ngày nay là kết quả của sự thân ái, của việc phải phụ thuộc và nhượng bộ lẫn nhau do những khác biệt trong quan điểm chính trị...'.

Benjamin Franklin, chính trị gia cao tuổi nhất trong Hội nghị, đã có phát biểu đầy cảm động vào ngày ký Hiến pháp: 'Những lời nói được sinh ra trong căn phòng này sẽ cũng sẽ chết trong chính nơi này...' Các cuộc tranh luận bao phủ nhiều chủ đề, từ cách thức bầu cử Hạ nghị sĩ, Thượng nghị sĩ, Tổng thống cho đến quyền lực hành pháp, quyền phủ quyết của tòa án, và chủ quyền liên bang. Dù có nhiều lúc các bất đồng tạo ra bầu không khí căng thẳng, nhưng nhờ tinh thần thỏa hiệp và tôn trọng lẫn nhau, Hội nghị đã đạt được mục tiêu đề ra. Nhiều sử gia Mỹ gọi thành công này là 'Điều kỳ diệu ở Philadelphia'. Ngày nay, Hiến pháp Mỹ và Tuyên ngôn Độc lập được bảo tồn một cách trang trọng tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia Mỹ, như những di sản vô giá của nhân dân Mỹ.

Không ai trong số 55 đại biểu là những con người hoàn hảo, nhưng họ biết cách để đạt được sự hoàn hảo. Mọi cuộc tranh luận và thỏa hiệp của họ đều được xây dựng trên nền tảng học vấn sâu rộng và tinh thần tôn trọng lẫn nhau. Đặc biệt, tất cả 55 đại biểu đều có niềm tin tôn giáo vững vàng và việc giáo dục của họ luôn gắn liền với những giá trị từ Kinh Thánh.

6. Một số đặc điểm của Hiến pháp Việt Nam:

Xét về Hiến pháp Việt Nam, vấn đề dễ nhận thấy là sự thiếu ổn định trong hệ thống pháp lý cơ bản của đất nước. Từ năm 1946 đến năm 2013, nước ta đã thông qua 4 bản Hiến pháp, bao gồm: Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1980 (sửa đổi, bổ sung năm 1988), Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001). Trung bình cứ mỗi 17 năm, Việt Nam lại ban hành một bản Hiến pháp mới, điều này khiến tuổi thọ của các bản Hiến pháp trở nên ngắn. Hiến pháp hiện hành là Hiến pháp năm 2013, được Quốc hội khóa XIII thông qua vào ngày 28/11/2013 và có hiệu lực từ ngày 01/01/2014. Bản Hiến pháp này bao gồm 11 chương và 120 điều, quy định các vấn đề về chế độ chính trị, quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, cùng tổ chức bộ máy nhà nước. Với tư cách là văn bản pháp lý cao nhất, Hiến pháp phải là nền tảng cho việc ban hành các văn bản pháp luật cấp dưới.

Nguồn: Sưu tầm.