Một số kinh nghiệm pháp lý của Cộng hòa Pháp liên quan đến cấu trúc Bộ luật Dân sự, quyền sở hữu và tài sản.

Liên quan đến dự kiến cấu trúc của Bộ luật Dân sự Việt Nam sửa đổi, các chuyên gia Pháp nhìn nhận cấu trúc này về cơ bản là hợp lý, rõ ràng và mang tính tiến bộ. Tuy nhiên, một số điểm vẫn cần được nghiên cứu thêm. Bộ luật Dân sự Pháp được cấu thành từ các phần liên quan đến con người, tài sản, các phương thức xác lập quyền sở hữu và biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ. Cấu trúc này đã được kiểm chứng qua thời gian và có khả năng tiếp nhận những thay đổi về nội dung của các phần. Theo quan điểm của Pháp, chế định hôn nhân và gia đình nên được quy định trong Bộ luật Dân sự vì nó tác động trực tiếp đến đời sống hàng ngày của công dân. Tuy nhiên, các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng đây là lựa chọn của mỗi quốc gia, tùy thuộc vào hoàn cảnh và điều kiện riêng. Ngoài ra, Bộ luật Dân sự Pháp có một phần riêng biệt quy định về các biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, bao gồm cả bảo đảm đối nhân và bảo đảm đối vật, điều này giúp việc tra cứu trở nên dễ dàng. Trong khi đó, Bộ luật Dân sự Đức lại quy định vấn đề này trong cả hai phần về vật quyền và trái quyền. Dự kiến, Bộ luật Dân sự Việt Nam sửa đổi cũng sẽ theo hướng này.

Về phần quy định chung, chuyên gia pháp lý cho rằng cần phân biệt rõ ràng giữa pháp nhân là tập hợp con người và pháp nhân là tập hợp tài sản (như các quỹ). Về đại diện, trong phần quy định chung, đại diện theo pháp luật và đại diện theo ủy quyền được quy định như những chủ thể, trong khi căn cứ đại diện lại được quy định trong phần trái vụ. Các chuyên gia lưu ý rằng việc tách biệt này có thể gây khó khăn trong thực tiễn, vì trong một số hệ thống pháp lý, có những trường hợp người không có năng lực hành vi vẫn có thể ký kết thỏa thuận để tổ chức thực hiện việc bảo vệ quyền lợi của mình.

.

Về vấn đề tài sản, Bộ luật Dân sự Pháp hiện tại không cung cấp định nghĩa cụ thể về tài sản. Tuy nhiên, dự án cải cách hiện tại đề xuất định nghĩa tài sản như sau: 'Tài sản là vật hữu hình hoặc vô hình, có thể là quyền đối với vật hoặc quyền đối với người.' Pháp luật Pháp không công nhận khái niệm 'tài sản ảo', mà chỉ có các khái niệm như 'tài sản hình thành trong tương lai' và 'tài sản vô hình'. Các chuyên gia cho rằng cần làm rõ hơn nội dung của khái niệm này và xem xét liệu có cần thiết đưa khái niệm này vào Bộ luật Dân sự hay không.

Các chuyên gia ủng hộ việc bổ sung nhiều quyền tài sản khác ngoài quyền sở hữu, như quyền hưởng dụng, quyền bề mặt và đặc biệt là quyền địa dịch. Về quyền địa dịch, có sự khác biệt trong cách tiếp cận giữa Pháp và Việt Nam. Theo Pháp, địa dịch là quan hệ pháp lý giữa hai bất động sản liền kề (bất động sản hưởng địa dịch và bất động sản chịu địa dịch), trong khi Việt Nam coi địa dịch là quyền của người không phải chủ sở hữu đối với tài sản. Pháp luật Pháp phân chia địa dịch thành hai loại: địa dịch theo luật định và địa dịch theo thỏa thuận. Địa dịch theo luật định là những địa dịch đã được pháp luật quy định và không cần đăng ký; việc chuyển nhượng quyền sở hữu bất động sản cũng kéo theo việc chuyển nhượng quyền địa dịch. Địa dịch theo thỏa thuận không được pháp luật quy định và cần phải đăng ký. Các bên có thể thỏa thuận thực hiện địa dịch theo luật định; nếu không đạt được thỏa thuận, họ có thể yêu cầu Tòa án giải quyết. Tuy nhiên, thỏa thuận này không làm thay đổi bản chất của địa dịch theo luật định. Các chuyên gia cho rằng các quy định về địa dịch nên được tách ra thành một chương riêng biệt, vì đây không phải là quyền của người đối vật mà là quyền của vật đối vật.

Liên quan đến vấn đề chiếm hữu và sở hữu, Bộ luật Dân sự Pháp phân biệt rõ ràng giữa chiếm hữu và sở hữu. Chiếm hữu không phải là vật quyền hay trái quyền, mà là một trạng thái, hiểu đơn giản là hành vi của một người khi họ xử sự như thể mình là chủ sở hữu tài sản. Hành vi chiếm hữu bao gồm hai yếu tố: yếu tố vật chất, tức là tác động trực tiếp lên tài sản, và yếu tố tinh thần, tức là hành vi xử sự như chủ sở hữu tài sản. Chiếm hữu tạo ra ba hệ quả pháp lý chính:

- Người chiếm hữu được giả định có quyền sở hữu, nghĩa là người cho rằng mình là chủ sở hữu phải chứng minh điều đó.

- Người chiếm hữu được hưởng hoa lợi và lợi tức từ tài sản nếu chiếm hữu ngay tình.

Người chiếm hữu có thể trở thành chủ sở hữu theo các quy định về thời hiệu. Đối với tài sản động sản, người chiếm hữu sẽ trở thành chủ sở hữu ngay khi chiếm hữu tài sản một cách ngay tình. Đối với bất động sản, thời hiệu này là 10 năm, với điều kiện có giấy tờ chứng minh việc mua bán. Một thời hiệu khác là 30 năm, áp dụng cho cả chiếm hữu động sản và bất động sản, không phân biệt người chiếm hữu có ngay tình hay không.

Trong Bộ luật Dân sự Việt Nam, chiếm hữu được xem là một quyền, thậm chí là một phần của quyền sở hữu, vì quyền sở hữu được định nghĩa bao gồm quyền chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản. Tuy nhiên, cũng có những hành vi chiếm hữu không phải do chủ sở hữu thực hiện. Do đó, các chuyên gia cho rằng việc sử dụng cùng một thuật ngữ để chỉ khái niệm chiếm hữu dưới các góc độ khác nhau sẽ gây nhầm lẫn và không thể phân biệt được đâu là chiếm hữu với tư cách quyền và đâu là chiếm hữu với tư cách trạng thái. Cần nghiên cứu việc sử dụng thuật ngữ khác, như quyền nắm giữ hoặc quyền có tài sản, để chỉ quyền chiếm hữu của chủ sở hữu nếu thuật ngữ 'sử dụng' trong định nghĩa quyền sở hữu không đủ bao quát.

Bộ luật Dân sự Pháp quy định quyền sở hữu bao gồm quyền sử dụng, quyền hưởng hoa lợi, lợi tức và quyền định đoạt tài sản. Pháp luật Pháp phân biệt giữa sở hữu và chiếm hữu, mỗi quyền đều có cơ chế bảo vệ riêng. Ví dụ, nếu người chiếm hữu bị xâm phạm quyền chiếm hữu, họ có quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền lợi của mình thông qua một thủ tục đặc biệt. Tòa án trong trường hợp này không xét vấn đề quyền sở hữu của người chiếm hữu mà chỉ xem xét mức độ bảo vệ cần thiết để người chiếm hữu có thể duy trì quyền chiếm hữu.

Về vấn đề đăng ký vật quyền đối với bất động sản, có hai quan điểm chính. Trong hệ thống của Đức, đăng ký là điều kiện tiên quyết để chuyển nhượng quyền sở hữu bất động sản. Tuy nhiên, hệ thống này tiềm ẩn nguy cơ không đảm bảo an toàn giao dịch, ví dụ như trường hợp đăng ký không thể thực hiện. Ngược lại, trong hệ thống Pháp, quyền sở hữu được chuyển nhượng khi hợp đồng được giao kết, và trong lĩnh vực bất động sản, hợp đồng phải được lập dưới dạng văn bản công chứng. Vì vậy, việc đăng ký giao dịch chỉ nhằm đảm bảo tính đối kháng với bên thứ ba. Do đó, trong hệ thống Pháp, quyền sở hữu phát sinh từ thời điểm hợp đồng được ký kết, và người mua có thể thế chấp tài sản ngay từ lúc này. Các chuyên gia cho rằng sự lựa chọn giữa hai mô hình này tùy thuộc vào sự phát triển của hệ thống công chứng và hệ thống đăng ký bất động sản ở mỗi quốc gia. Tại Pháp, hệ thống đăng ký bất động sản được quản lý bởi Bộ Tài chính và hoạt động rất hiệu quả, trong khi ở Đức, hệ thống này thuộc quyền quản lý của Tòa án. Các chuyên gia cũng nhấn mạnh cần phải phân biệt rõ giữa hiệu lực của hợp đồng và thời điểm chuyển nhượng quyền sở hữu.

Về các hình thức sở hữu, Bộ luật Dân sự Pháp không quy định về sở hữu nhà nước, vì Pháp có một bộ luật riêng về vấn đề này. Pháp không có khái niệm 'sở hữu tư nhân', mà sử dụng khái niệm 'sở hữu một chủ' và 'sở hữu nhiều chủ'. Về sở hữu nhiều chủ, có sở hữu nhà chung cư và sở hữu chung trong các trường hợp khác. Sở hữu nhà chung cư bao gồm quyền sở hữu các phần riêng (căn hộ) và các phần chung, được phân chia theo tỷ lệ nhất định. Bộ luật chỉ quy định các nguyên tắc cơ bản về sở hữu nhà chung cư, còn các vấn đề cụ thể được điều chỉnh bởi các luật chuyên ngành. Mỗi nhà chung cư còn có một bản quy chế sử dụng, do các chủ sở hữu thỏa thuận. Sở hữu chung trong các trường hợp khác, chẳng hạn khi nhiều người cùng mua một bất động sản hoặc đồng thừa kế một bất động sản, cũng được quy định tương tự.

Về thời hiệu trong lĩnh vực thừa kế, pháp luật Việt Nam quy định thời hạn khởi kiện là 10 năm. Còn theo pháp luật Pháp, người thừa kế phải tuyên bố chấp nhận hoặc từ chối di sản trong thời gian 10 năm. Tuy nhiên, nếu người thừa kế không nhận thức được quyền thừa kế của mình trong khoảng thời gian này, thì có thể yêu cầu Tòa án công nhận quyền thừa kế của mình trong vòng 30 năm.

Pháp luật Pháp cấm việc lập di chúc chung của vợ chồng, bởi loại di chúc này được coi là quá phức tạp và thực tế không thể thực hiện được.

Trên đây là một số nội dung chính đã được thảo luận tại Tọa đàm giữa các chuyên gia Việt Nam và Pháp. Xin trân trọng giới thiệu nội dung này để bạn đọc có thể nghiên cứu và tham khảo.

(Nhà Pháp luật Việt-Pháp sẽ tiến hành ghi lại toàn bộ nội dung trao đổi tại Tọa đàm để làm tài liệu tham khảo, gửi đến các đại biểu tham dự cũng như các cơ quan, tổ chức liên quan.)

SOURCE: CỔNG THÔNG TIN ĐIỆN TỬ BỘ TƯ PHÁP - NHÀ PHÁP LUẬT VIỆT – PHÁP

Trích dẫn từ: http://moj.gov.vn/

(MKLAW FIRM: Bài viết này được công bố với mục đích nghiên cứu, giáo dục, phổ biến pháp luật, cũng như tuyên truyền các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, không vì mục đích thương mại. Các thông tin trên chỉ mang tính chất tham khảo và có thể một số thông tin pháp lý đã không còn hiệu lực vào thời điểm hiện tại. Vì vậy, quý khách cần tham khảo ý kiến của luật sư hoặc chuyên gia tư vấn trước khi áp dụng vào thực tế.)