Top 5 câu hỏi thường gặp nhất về môn Mỹ học đại cương

Câu hỏi: Nghệ thuật là gì? Nêu đối tượng của nghệ thuật?

Gợi ý trả lời:

Khái niệm:

• Nghệ thuật, theo nghĩa rộng, có thể hiểu là tài năng. Ví dụ, khi một vận động viên đạt đến trình độ cao trong môn thể thao của mình, người ta cũng thường dùng từ nghệ thuật để miêu tả kỹ năng đó.
• Nghĩa hẹp hơn, nghệ thuật được dùng để chỉ các hoạt động sáng tạo tuân theo quy tắc của cái đẹp.
• Nghĩa hạn chế nhất là chỉ các hoạt động sáng tạo của nghệ sĩ nhằm tạo ra tác phẩm nghệ thuật độc đáo và có giá trị. Các định nghĩa về nghệ thuật thường xoay quanh khái niệm này.

Đối tượng nghệ thuật:

• Trong mỹ học duy tâm khách quan, nghệ thuật hướng đến cái đẹp, thể hiện các ý niệm tuyệt đối hoặc tinh thần vĩnh hằng, không thuộc về thế giới con người, như thần thánh hay đấng tối cao.
• Mỹ học duy tâm chủ quan lại coi tinh thần của nghệ sĩ là nguồn gốc của nghệ thuật. Theo đó, sáng tạo nghệ thuật là sự thể hiện cá nhân của tinh thần, một hành động tự do, không vì lợi ích vật chất (Kant). Bên cạnh đó, mỹ học duy vật coi nghệ thuật không có gì huyền bí hay siêu nhiên.
• Con người luôn là đối tượng trung tâm trong nghệ thuật, không chỉ trong quá khứ mà còn trong tương lai, bất chấp sự phát triển của khoa học và công nghệ. Việc phủ nhận vai trò của con người trong nghệ thuật là đi ngược lại bản chất thực sự của nó.
• Con người, với tất cả các khía cạnh của mình, từ hiện thực đến siêu việt, từ tự nhiên đến tâm linh, đều là đối tượng mà nghệ thuật cần phải khai thác. Mỗi khía cạnh này đều có giá trị riêng, giúp mở rộng và làm phong phú thêm tác phẩm nghệ thuật.

Câu hỏi: Liệt kê các xu hướng sai lầm trong việc phân chia các thể loại nghệ thuật và các cách phân loại nghệ thuật hiện đại?

Gợi ý trả lời:

Những xu hướng sai lầm trong phân loại các thể loại nghệ thuật bao gồm:

• Đối lập giữa các loại hình nghệ thuật:
  • Trên thực tế, không có sự phân chia nào giữa các loại hình nghệ thuật theo thứ bậc cao hay thấp. Mỗi thể loại nghệ thuật đều phục vụ cho sự đa dạng của thực tế và sự sáng tạo cá nhân của mỗi nghệ sĩ, đồng thời đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ khác nhau của công chúng. Sự phong phú của các thể loại nghệ thuật phản ánh sự phong phú trong đời sống thẩm mỹ của con người. Đời sống văn hóa càng phát triển, các loại hình nghệ thuật càng trở nên đa dạng và không thể đơn điệu.
• Đồng nhất các loại hình nghệ thuật:
  • Chúng ta cần chú trọng vào sự cực đoan trong quan niệm thẩm mỹ. Nghệ thuật có không gian cho tất cả các khuynh hướng và trào lưu. Mục tiêu chung của nghệ thuật là phục vụ con người, tinh tế và phong phú trong đời sống tinh thần của cá nhân và xã hội.

Các cách phân loại nghệ thuật hiện đại:

• Phân loại theo đối tượng phản ánh chủ yếu:
  • Nghệ thuật không gian là nghệ thuật tĩnh, bao gồm hội họa, đồ họa và điêu khắc. Đây là những hình thức nghệ thuật chú trọng đến thị giác, màu sắc, hình dáng, và đường nét, tạo nên những ấn tượng sâu sắc về thế giới vật chất xung quanh.
  • Nghệ thuật thời gian là nghệ thuật động, như âm nhạc, văn học và múa, tập trung vào quá trình diễn tả tâm trạng và hành động. Chúng chú trọng đến sự vận động và biến đổi, giúp người thưởng thức cảm nhận được sự hòa nhập vào dòng chảy của cuộc sống.
• Phân loại theo tính chất của hình tượng:
  • Hội họa, điêu khắc và văn học tự sự được xem là nghệ thuật tạo hình, trong khi âm nhạc, kiến trúc và văn học trữ tình là nghệ thuật biểu hiện.
  • Phân loại này chỉ mang tính tương đối, nhằm nhấn mạnh đến những đặc điểm chủ yếu trong sáng tạo hình tượng, chẳng hạn như âm nhạc chủ yếu nhằm diễn tả cảm xúc và tư tưởng của người sáng tác, còn điêu khắc lại tập trung vào việc thể hiện hình dáng và hành động của con người.
• Phân loại theo phương thức thỏa mãn nhu cầu thẩm mỹ:
  • Nghệ thuật thị giác (hội họa, điêu khắc, kiến trúc)
  • Nghệ thuật thính giác (âm nhạc)
  • Nghệ thuật thính- thị giác (điện ảnh, sân khấu, múa)
• Phân loại theo chất liệu sáng tạo hình tượng:
  • Nghệ thuật sử dụng vật liệu tự nhiên như đá, gỗ, kim loại… phổ biến trong điêu khắc, kiến trúc và nghệ thuật ứng dụng, giúp cải thiện chất lượng môi trường sống của con người.
  • Nghệ thuật sử dụng ngôn từ: văn chương là nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ đặc biệt với tính nghệ thuật cao để truyền tải thông điệp sâu sắc.
  • Nghệ thuật âm nhạc, với lịch sử lâu dài, chia thành nhạc hát và nhạc đàn, mang đậm dấu ấn văn hóa dân tộc.
  • Nghệ thuật diễn xuất và trình diễn, nơi con người trở thành chất liệu sáng tạo, đặc biệt trong sân khấu, điện ảnh và vũ đạo.
• Phân loại theo một số tiêu chí khác:
  • Phân loại nghệ thuật thuần nhất và nghệ thuật ứng dụng dựa trên tính năng. Nghệ thuật ứng dụng phát triển mạnh trong xã hội hiện đại, kết hợp tính năng và thẩm mỹ.
  • Phân loại theo sự lệ thuộc lẫn nhau giữa các loại hình nghệ thuật: có loại nghệ thuật có trước, như biên kịch, âm nhạc, kịch bản, và loại nghệ thuật có sau như sân khấu, biểu diễn âm nhạc, điện ảnh.
  • Phân loại theo tính chất tồn tại: nghệ thuật độc lập và nghệ thuật tổng hợp, ví dụ như ca khúc (âm nhạc và văn chương) và nghệ thuật sân khấu, điện ảnh (tổng hợp nhiều yếu tố).

Câu hỏi: Môn Mỹ học nghiên cứu những đối tượng nào?

Gợi ý trả lời:

Đối tượng nghiên cứu:

Về nội dung, mỹ học nghiên cứu các mối quan hệ thẩm mỹ giữa con người và hiện thực, bao gồm chủ thể, khách thể và nghệ thuật:

• Chủ thể thẩm mỹ là quá trình cảm thụ, đánh giá và sáng tạo thẩm mỹ, đồng thời là những hoạt động nhằm đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ cá nhân và xã hội, bao gồm tình cảm, thị hiếu và lý tưởng thẩm mỹ. Chỉ có các nhu cầu về cái đẹp, cảm nhận về cái đẹp mới là đối tượng của mỹ học, còn các nhu cầu khác thuộc về các ngành khoa học khác.
• Khách thể thẩm mỹ là những hiện tượng thẩm mỹ khách quan như cái đẹp, cái bi, cái hài, cái cao cả trong cuộc sống và nghệ thuật. Trong đó, cái đẹp là yếu tố trung tâm, còn cái bi, cái hài, cái cao cả chỉ là các biểu hiện khác nhau của cái đẹp.
• Nghệ thuật là hình thức thẩm mỹ cao nhất, bao gồm sự thưởng thức, đánh giá và sáng tạo nhằm thỏa mãn nhu cầu nghệ thuật của con người và xã hội. Nghệ thuật phản ánh cái xấu cũng phải gắn liền với lý tưởng về cái đẹp, vì vậy cái đẹp là yếu tố quyết định bản chất và chức năng của nghệ thuật.
• Mỹ học là một khoa học triết học nghiên cứu những quy luật chung của quan hệ thẩm mỹ, trong đó cái đẹp đóng vai trò trung tâm, và hình tượng nghệ thuật là đặc trưng cơ bản. Mỹ học là ngành khoa học nhân văn, nghiên cứu về ý thức thẩm mỹ và tác động của nó trong sáng tạo và khám phá của con người.
• Mỹ học nghiên cứu các quy luật của quan hệ thẩm mỹ, bao gồm những hiện tượng thẩm mỹ trong thế giới hiện thực và các quy luật nghệ thuật. Quy luật này liên quan đến sự cảm thụ, đánh giá và sáng tạo thẩm mỹ, cùng với giáo dục thẩm mỹ và sự hình thành các mối quan hệ thẩm mỹ đúng đắn trong xã hội.

Câu hỏi: Mối quan hệ thẩm mỹ là gì? Nêu các đặc điểm cơ bản của mối quan hệ thẩm mỹ?

Gợi ý trả lời:

Khái niệm:

• Mối quan hệ thẩm mỹ là sự tương tác cụ thể giữa một chủ thể thẩm mỹ với một đối tượng thẩm mỹ nhất định.
• Khái niệm này phản ánh sự phân biệt rõ ràng của mối quan hệ thẩm mỹ so với các mối quan hệ vật chất và tinh thần khác trong xã hội.
• Mối quan hệ thẩm mỹ cần phải được xác định rõ ràng về không gian và thời gian.

Đặc tính cơ bản:

• Tính tinh thần: mối quan hệ thẩm mỹ thuộc về lĩnh vực tinh thần của con người. Một trong những đặc điểm nổi bật của tính tinh thần này là sự cảm nhận cái đẹp thông qua các giác quan, đặc biệt là thị giác và thính giác, dù các giác quan khác cũng đóng một vai trò nhất định.
  • Vai trò của thị giác và thính giác trong nghệ thuật quan trọng đến mức có nhà mỹ học phân loại nghệ thuật thành 3 loại:
    • Nghệ thuật thị giác (hội họa, điêu khắc, kiến trúc…)
    • Nghệ thuật thính giác (âm nhạc)
    • Nghệ thuật thính - thị giác (sân khấu, điện ảnh…)
  • Trong lịch sử mỹ học, sự tương quan giữa cái có ích và cái đẹp được thể hiện qua ba khuynh hướng:
    • Đồng nhất cái đẹp và cái có ích
    • Tách biệt giá trị thẩm mỹ với giá trị vật chất
    • Ưu tiên cái có ích hơn cái đẹp
• Tính xã hội của mối quan hệ thẩm mỹ thể hiện qua sự phong phú và phức tạp của đời sống thẩm mỹ. Điều này thể hiện ở các yếu tố:
  • Về đối tượng thẩm mỹ, phẩm chất và đặc điểm của các hiện tượng thẩm mỹ được nâng cao và mở rộng nhờ sự gắn kết với các hoạt động xã hội, đặc biệt là hoạt động thực tiễn của con người
  • Về phía chủ thể:
    • Mối quan hệ thẩm mỹ có mang tính giai cấp không?
    • Và nếu thừa nhận tính giai cấp trong mối quan hệ thẩm mỹ, liệu có thể có một cái đẹp chung mà tất cả các giai cấp đều thừa nhận không?
    • Chúng ta cần giải quyết vấn đề này như thế nào?
• Tính cảm tính là một đặc điểm nổi bật giúp phân biệt mối quan hệ thẩm mỹ với các mối quan hệ chính trị, đạo đức, tôn giáo. Đặc điểm này thể hiện rõ ở cả đối tượng thẩm mỹ và chủ thể thẩm mỹ.
  • Đối tượng thẩm mỹ phải là các hiện tượng cụ thể, cảm tính và toàn vẹn. Mối quan hệ thẩm mỹ không thể được xác lập một cách trừu tượng hoặc chung chung.
  • Về phía chủ thể, giá trị thẩm mỹ được tiếp nhận một cách bao quát, không chỉ tập trung vào một phẩm chất hay thuộc tính nào của sự vật, hiện tượng.
• Tính tình cảm là đặc điểm cảm xúc của mối quan hệ thẩm mỹ.

Câu hỏi: Chủ thể thẩm mỹ là gì? Nêu các hình thức tồn tại của chủ thể thẩm mỹ?

Gợi ý trả lời:

Khái niệm:

• Chủ thể thẩm mỹ là các cá nhân hoặc cộng đồng có khả năng cảm nhận, sáng tạo, và đánh giá giá trị thẩm mỹ. Đặc biệt, tính xã hội của chủ thể thẩm mỹ cần được chú trọng, vì nhiều nhà khoa học đã chứng minh rằng bản năng “làm đẹp” không chỉ có ở con người mà còn xuất hiện ở động vật.

Các hình thức tồn tại:

• Chủ thể thẩm mỹ trong nghệ thuật và đời sống có thể được phân chia thành các nhóm sau đây:
  • Nhóm người thưởng thức thẩm mỹ.
  • Nhóm người sáng tạo thẩm mỹ.
  • Nhóm người định hướng thẩm mỹ.
  • Nhóm người biểu đạt thẩm mỹ.
  • Nhóm người tổng hợp các năng lực thẩm mỹ.
• Chủ thể thẩm mỹ luôn gắn với các phương tiện thẩm mỹ khác nhau, vì vậy các nhà mỹ học phân loại chúng thành những nhóm riêng biệt dựa vào các phương tiện biểu hiện thẩm mỹ:
  • Chủ thể biểu đạt đồng thời với phương tiện thẩm mỹ, như diễn viên điện ảnh, sân khấu và vũ công.
  • Chủ thể biểu đạt gắn với nhạc cụ, như các nhạc công.
  • Chủ thể biểu đạt thông qua ngôn ngữ và âm nhạc, ví dụ như nghệ sĩ ngâm thơ.

Các phạm trù biểu hiện chủ thể thẩm mỹ:

• Ý thức thẩm mỹ là một phần của ý thức xã hội, thể hiện qua cảm nhận trực tiếp và cảm tính.
• Cảm xúc thẩm mỹ là phản ứng cảm nhận của con người đối với các hiện tượng thẩm mỹ trong tự nhiên, đời sống, và nghệ thuật.
• Thị hiếu thẩm mỹ là sở thích tương đối ổn định của cá nhân hoặc cộng đồng đối với những giá trị thẩm mỹ nhất định.
• Quan điểm thẩm mỹ là một bộ phận của thế giới quan của cá nhân và xã hội, phản ánh cách nhìn nhận về thẩm mỹ.
• Lý tưởng thẩm mỹ là hình ảnh lý tưởng về sự hoàn thiện tuyệt vời của cuộc sống và con người, thể hiện qua cảm quan.