Top 6 bài soạn về "Mẹ và quả" (Ngữ văn 7 - SGK Cánh diều) xuất sắc nhất

CHUẨN BỊ

CH1. Đọc trước văn bản "Mẹ và quả" và tìm hiểu thêm về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Trả lời:

- Thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

+ Nguyễn Khoa Điềm, sinh năm 1943, quê ở Thừa Thiên Huế.
+ Tốt nghiệp khoa Văn, Đại học Sư phạm Hà Nội.
+ Từng là Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, và Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam. Sau khi nghỉ hưu ở Huế, ông tiếp tục sáng tác thơ.
+ Thuộc thế hệ nhà thơ chống Mỹ. Thơ ông mang đậm chất suy tư và xúc cảm về đất nước, con người Việt Nam. Năm 2000, ông nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
+ Các tác phẩm nổi bật: "Đất ngoại ô" (thơ, 1972), "Mặt đường khát vọng" (trường ca, 1974), "Ngôi nhà có ngọn lửa ấm" (thơ, 1986), "Thơ Nguyễn Khoa Điềm" (tuyển chọn, 1990), "Cõi lặng" (thơ, 2007).

CH2. Khi nghĩ đến cha mẹ, điều gì làm bạn xúc động nhất? Hãy chia sẻ cảm nhận của bạn.

Trả lời:

• Điều khiến tôi xúc động nhất là sự vất vả của cha mẹ trong việc nuôi dưỡng và chăm sóc tôi trưởng thành.

B. Bài tập và hướng dẫn giải

ĐỌC HIỂU

Câu 1. Số tiếng mỗi dòng, vần và nhịp trong bài thơ là gì?

Từ "lặn" và "mọc" có nghĩa gì?

=> Xem hướng dẫn giải

- Số tiếng mỗi dòng: 7-8 tiếng đan xen.

- Vần: vần chân cách.

- Nhịp: 3/4, 3/5, 3/2/3, 2/5.

- Từ "lặn" và "mọc" chỉ sự tuần hoàn của mùa quả, giống như vòng tuần hoàn của Mặt Trời và Mặt Trăng.

Câu 2. Hình ảnh này minh họa cho phần nào trong bài thơ?

=> Xem hướng dẫn giải

• Hình ảnh minh họa cho việc người mẹ trồng bí, bầu, và đến mùa thu hoạch ("Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên/ Còn những bí và bầu thì lớn xuống").

Câu 3. Từ "quả" ở khổ 1 và khổ 3 giống và khác nhau thế nào về nghĩa?

=> Xem hướng dẫn giải

+ Giống: Đều chỉ kết quả của quá trình chăm sóc, nuôi dưỡng.

+ Khác: "Quả" ở khổ 1 là bộ phận của cây, chứa hạt, còn "quả" ở khổ 3 chỉ những đứa con của người mẹ.

CÂU HỎI

Câu 1. Bài thơ là lời của ai, nói với ai và nói về điều gì? Tâm trạng người nói như thế nào?

=> Xem hướng dẫn giải

• Bài thơ là lời của người con, nói với độc giả về hình ảnh người mẹ tảo tần và sự hi sinh của bà để nuôi dưỡng con cái.

Câu 2. Mặc dù không miêu tả trực tiếp người mẹ, nhưng qua những dòng thơ nào, người đọc nhận ra phẩm chất của bà?

=> Xem hướng dẫn giải

Người mẹ được khắc họa qua những dòng thơ ở khổ 1, khổ 2 và hai câu đầu khổ 3.

Câu 3. Phân tích sự độc đáo của bài thơ qua các yếu tố như từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp,...

=> Xem hướng dẫn giải

Sự độc đáo của bài thơ thể hiện qua biện pháp tu từ ẩn dụ:

- Từ ngữ về Mặt Trời và Mặt Trăng được dùng để chỉ mùa quả.

- Từ "quả" dùng để chỉ sự trưởng thành của những đứa con.

Câu 4. Tại sao nhà thơ lại "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn là "một thứ quả non xanh" trong hai dòng thơ cuối? Bài thơ thể hiện tình cảm gì của tác giả?

=> Xem hướng dẫn giải

• Nhà thơ "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn là "một thứ quả non xanh" vì sợ rằng con cái chưa trưởng thành khi mẹ đã già yếu.
• Bài thơ thể hiện tình yêu thương sâu sắc của nhà thơ đối với mẹ.

Câu 5. Em thích khổ thơ nào nhất? Bài thơ dạy em điều gì về cha mẹ?

=> Xem hướng dẫn giải

• Tôi thích khổ thơ thứ ba nhất.
• Bài thơ nhắc nhở tôi về tình yêu thương vô bờ của cha mẹ và sự quý trọng mà tôi cần dành cho họ.

1. Chuẩn bị

- Tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

• Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943
• Quê quán: thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên - Huế.
• Ông sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước và cách mạng.
• Năm 1955, Nguyễn Khoa Điềm ra Bắc học tại trường học sinh miền Nam.
• Sau khi tốt nghiệp khoa Văn, trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 1964, ông về Nam hoạt động trong phong trào học sinh, sinh viên thành phố, xây dựng cơ sở cách mạng, viết báo, làm thơ..
• Sau khi đất nước thống nhất, ông tiếp tục hoạt động chính trị và văn nghệ ở Thừa Thiên - Huế.
• Ông tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III, là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, từng là Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam, Bí thư trung ương Đảng, Trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương.
• Sau Đại hội X của Đảng, ông về nghỉ hưu ở Huế, tiếp tục làm thơ.
• Năm 2000, ông được nhận Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật
• Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trong thời kỳ kháng chiến chống Mĩ, cứu nước.
• Thơ của ông hấp dẫn bởi sự kết giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam.
• Tác phẩm chính: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990), Cõi lặng (thơ, 2007)...

- Khi nghĩ về cha mẹ, điều khiến bản thân cảm thấy xúc động là sự quan tâm, chăm sóc của cha mẹ.

2. Đọc hiểu

Câu 1. Số tiếng ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ. Từ “lặn” và “mọc” ở đây nghĩa là gì?

- Số tiếng ở mỗi dòng có 7 và 8 tiếng xen kẽ; Vần chân và vần cách, nhịp thơ linh hoạt.

- Từ “lặn” và “mọc” ý chỉ mùa quả đến rồi lại đi, “mọc” là đến mùa ra quả, còn “lặn” là hết mùa quả.

Câu 2. Hình ảnh này minh họa cho nội dung nào của bài thơ?

Hình ảnh minh họa cho nội dung: Người mẹ đang vun trồng, chăm sóc cây bầu

và cây bí.

Câu 3. Em hiểu “lớn lên” và “lớn xuống” ở dòng thơ số 5 và số 6 như thế nào?

• “Lớn lên”: Sự khôn lớn, trưởng thành của con người.
• “Lớn xuống”: Sự phát triển của trái bầu, trái bí (Quả mọc từ trên giàn cao sẽ hướng xuống mặt đất ).

Câu 4. Từ “quả” ở khổ 1 và từ “quả” ở khổ 3 có gì giống và khác nhau về nghĩa?

• Từ “quả” có ý nghĩa tả thực trong các câu thơ 1, 3 (khổ 1).
• Từ “quả” có ý nghĩa tượng trưng trong các câu thơ 9 và 12 (khổ 3), chỉ những đứa con đã khôn lớn dưới sự chăm sóc của người mẹ.

3. Trả lời câu hỏi

Câu 1. Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

• Bài thơ là lời của người con, nói với mẹ về công lao chăm sóc, nuôi dưỡng của người mẹ thật lớn lao, vĩ đại.
• Tâm trạng và thái độ của người nói: Biết ơn, tự hào và trân trọng người mẹ.

Câu 2. Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

• Những dòng thơ: Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn/Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi.
• Người mẹ trong bài thơ là một người phụ nữ tần tảo, đảm đang. Mẹ đã chăm sóc, vun trồng cây bầu, trái bí thật cẩn thận. Chúng lớn lên nhờ sự vất vả lặng thầm của người mẹ biết bao năm tháng. Cũng giống như những đứa con được mẹ nuôi dưỡng, yêu thương của người mẹ.

Câu 3. Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ…

- Từ ngữ: giản dị, dễ hiểu

- Hình ảnh mang tính biểu tượng như: mùa quả lặn rồi mọc, giọt mồ hôi mặn, quả non xanh.

- Vần, nhịp: Vận dụng linh hoạt.

- Biện pháp tu từ: So sánh (Những mùa quả lặn rồi lại mọc/Như Mặt Trời, khi như Mặt Trăng); Ẩn dụ (Mình vẫn còn một thứ quả non xanh), Nói giảm nói tránh (Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi)...

Câu 4. Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại “hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh”? (Gợi ý: “Quả non xanh” chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả “hoảng sợ”?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

- Nhà thơ“hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh” vì:

Trước hết, “quả non xanh” ý chỉ con người chưa khôn lớn, trưởng thành. Hình ảnh “bàn tay mẹ mỏi” ý chỉ mẹ đã già yếu đi. Tác giả cảm thấy “hoảng sợ” khi mình vẫn còn chưa trưởng thành để mẹ vẫn phải lo lắng cho mình. Tác giả cũng sợ rằng không thể báo đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục của mẹ.

- Bài thơ thể hiện được tấm lòng hiếu thảo, cũng như giàu tình yêu thương của nhà thơ.

Câu 5. Em thích dòng thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói giúp em điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

• Dòng thơ, khổ thơ yêu thích: Khổ cuối
• Bài thơ nói giúp về: Sự kính trọng, biết ơn và lòng yêu thương dành cho cha mẹ.

1. CHUẨN BỊ

Câu 1. Đọc trước bài thơ "Mẹ và quả" và tìm thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Trả lời:  Thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm:

• Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, quê hương tại Thừa Thiên Huế.
• Ông học tại khoa Văn, Đại học Sư phạm Hà Nội.
• Ông từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng: tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa III, Tổng thư ký Hội Nhà văn Việt Nam khóa V, Bộ trưởng Bộ Văn hóa - Thông tin, và Ủy viên Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam. Sau Đại hội X, ông nghỉ hưu ở Huế và tiếp tục sáng tác thơ.
• Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ nhà thơ thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Thơ của ông sâu sắc, đầy cảm xúc và suy tư về đất nước và con người Việt Nam. Ông được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật vào năm 2000.
• Những tác phẩm nổi bật của ông: Đất ngoại ô (thơ, 1972), Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986), Thơ Nguyễn Khoa Điềm (tuyển chọn, 1990), Cõi lặng (thơ, 2007).

Câu 2. Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em cảm động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn.

Trả lời:  Điều khiến em xúc động nhất là sự hy sinh, vất vả của cha mẹ trong việc nuôi dưỡng và chăm sóc em từng ngày.

2. ĐỌC HIỂU

Câu 1. Số chữ trong mỗi dòng thơ, cách dùng vần và nhịp thơ của bài thơ như thế nào? Từ "lặn" và "mọc" trong bài có nghĩa gì?

Trả lời: 

• Số chữ trong mỗi dòng: 7 - 8 chữ, có sự thay đổi xen kẽ.
• Vần: vần chân cách.
• Nhịp: 3/4, 3/5, 3/2/3, 2/5.
• Từ "lặn" và "mọc" ám chỉ sự thay đổi liên tục của mùa quả, biểu thị sự tuần hoàn giống như Mặt Trời và Mặt Trăng.

Câu 2. Hình ảnh trong bài minh họa cho điều gì trong nội dung bài thơ?

Trả lời:Hình ảnh minh họa mô tả người mẹ vun trồng cây bí, bầu và thời điểm thu hoạch, phản ánh quá trình người mẹ chăm sóc và nuôi dưỡng con cái ("Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên/ Còn những bí và bầu thì lớn xuống").

Câu 3. Từ "quả" ở khổ 1 và khổ 3 có điểm gì tương đồng và khác biệt về ý nghĩa?

Trả lời: Từ "quả" trong hai khổ có những điểm giống và khác nhau:

• Giống nhau: Cả hai đều chỉ đến kết quả của quá trình chăm sóc, nuôi dưỡng.
• Khác nhau: Từ "quả" trong khổ 1 chỉ bộ phận của cây, chứa hạt, phát triển từ nhụy hoa. Còn trong khổ 3, từ "quả" ám chỉ con cái ("lũ chúng tôi") của người mẹ, chính là sản phẩm của sự nuôi dưỡng.

CÂU HỎI

Câu 1. Bài thơ là lời của ai, gửi đến ai và về chủ đề gì? Tâm trạng và thái độ của người nói ra sao?

Trả lời:  Bài thơ là lời của người con, xưng "tôi", gửi tới độc giả về hình ảnh người mẹ chăm sóc con cái và thể hiện nỗi lòng của người con dành cho mẹ.

Câu 2. Mặc dù người mẹ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra phẩm chất của bà qua những câu thơ nào?

Trả lời: Người mẹ được thể hiện qua những dòng thơ trong khổ 1, khổ 2 và hai câu thơ đầu khổ 3, mặc dù không được mô tả trực tiếp.

Câu 3. Hãy phân tích sự độc đáo của bài thơ qua các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần điệu, nhịp điệu, biện pháp tu từ, v.v...

Trả lời:  

• Trong hai câu cuối, nhà thơ "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn chỉ là "một thứ quả non xanh" vì lo lắng rằng dù mẹ đã hy sinh cả cuộc đời vất vả, con cái vẫn chưa lớn khôn để mẹ có thể yên tâm khi tuổi già đến.
• Bài thơ thể hiện tình yêu thương vô bờ của tác giả đối với mẹ.

Câu 4. Vì sao nhà thơ "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn là "một thứ quả non xanh"? (Gợi ý: "Quả non xanh" có thể chỉ điều gì? Tại sao điều đó lại khiến tác giả "hoảng sợ"?). Bài thơ thể hiện vẻ đẹp gì trong suy nghĩ và tình cảm của tác giả?

Trả lời:

• Nhà thơ "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn chỉ là "một thứ quả non xanh" vì sợ rằng mẹ đã phải chịu đựng vất vả suốt cuộc đời, và khi tuổi tác lớn dần, mẹ lại phải trông mong vào con cái nhưng chúng vẫn chưa trưởng thành để báo đáp.
• Bài thơ thể hiện tình yêu thương sâu sắc của tác giả đối với mẹ.

Câu 5. Em thích khổ thơ hoặc dòng thơ nào nhất? Bài thơ giúp em suy nghĩ như thế nào về tình cảm đối với cha mẹ?

Trả lời: 

• Em thích khổ thơ thứ ba nhất.
• Bài thơ giúp em hiểu rõ hơn về tình yêu thương và sự kính trọng cha mẹ, đồng thời nhắc nhở em phải yêu thương và trân trọng họ hơn.

Chuẩn bị 1

Câu 1 (trang 26, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Đọc trước văn bản Mẹ và quả, tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

Phương pháp giải:

Đọc qua văn bản và nghiên cứu thêm về tác giả.

Lời giải chi tiết:

- Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15 tháng 4 năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế;

- Quê quán: làng An Cựu, xã Thủy An, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên – Huế.

- Sinh ra trong gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và cách mạng.

- Học tập và trưởng thành ở miền Bắc, tham gia chiến đấu và học tập ở miền Nam.

- Thơ ông chứa đựng suy tư sâu sắc, cảm xúc mạnh mẽ, mang đậm tính trữ tình chính luận.

- Tác phẩm: Đất ngoại ô (thơ, 1973); Cửa thép (ký, 1972); Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974); Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986),…

Chuẩn bị 2

Câu 2 (trang 26, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì khiến em xúc động nhất? Hãy chia sẻ điều đó với các bạn.

Phương pháp giải:

Chia sẻ điều mà em xúc động nhất khi nghĩ về cha mẹ với các bạn.

Lời giải chi tiết:

Khi nghĩ về cha mẹ, điều khiến tôi xúc động nhất là tình yêu thương vô điều kiện mà cha mẹ dành cho tôi. Từ khi còn bé, cha mẹ đã vất vả làm lụng để tôi có thể ăn học, trưởng thành. Tôi luôn biết ơn và hứa sẽ học tập thật tốt, trở thành con ngoan trò giỏi để đền đáp công ơn của cha mẹ.

Đọc hiểu 1

Câu 1 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Chú ý số tiếng ở mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ.

Từ “lặn” và “mọc” ở đây nghĩa là gì?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Số tiếng ở mỗi dòng thơ không giống nhau, có dòng 8 tiếng có dòng 7 tiếng.

- Vần và nhịp của bài thơ không tuân theo quy tắc thông thường (ví dụ như gieo vần chân, vần lưng...). Cả bài thơ như lời thủ thỉ, tâm tình mà nhà thơ gửi tới mẹ.

- Nhịp thơ: 3/4

- Từ “lặn” và “mọc” ở đây chỉ những mùa quả đã qua và sẽ đến; “lặn” là mùa kết thúc, “mọc” là mùa bắt đầu, với trái mới ra.

Đọc hiểu 2

Câu 2 (trang 27, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Hình ảnh này minh họa cho nội dung nào của bài thơ.

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản và quan sát hình ảnh.

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh này minh họa cho việc mẹ chăm sóc, vun trồng cây trái, nuôi dưỡng bầu bí.

Đọc hiểu 3

Câu 3 (trang 27, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Em hiểu “lớn lên” và “lớn xuống” ở các dòng thơ số 5,6 như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ dòng thơ thứ hai và thứ ba của khổ 2.

Lời giải chi tiết:

“lớn lên” có nghĩa là sự trưởng thành, sự khôn lớn của những người con.

“lớn xuống” là sự chín muồi, trưởng thành của những quả bí, quả bầu.

Đọc hiểu 4

Câu 4 (trang 27, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Từ “quả” ở khổ 1 và từ “quả” ở khổ 3 có gì giống và khác nhau?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ khổ thơ cuối.

Lời giải chi tiết:

- Từ “quả” có nghĩa thực tế trong các câu thơ 1, 3 (khổ 1).

- Từ “quả” mang ý nghĩa tượng trưng trong các câu thơ 9 và 12 (khổ 3), chỉ những đứa con trưởng thành từ tình yêu và sự chăm sóc tận tình của mẹ.

Sau khi đọc 1

Câu 1 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

Bài thơ là lời của tác giả gửi tới mẹ, nói về công lao vô cùng to lớn của mẹ. Nguyễn Khoa Điềm cảm nhận rằng mẹ chính là người đã vun trồng, chăm sóc để con trưởng thành như một quả ngọt, và giọt mồ hôi của mẹ giống như dòng suối giúp quả thêm ngọt thơm. Những câu thơ không chỉ ca ngợi công lao của mẹ mà còn nhắc nhở con người về trách nhiệm và nghĩa vụ đền đáp công ơn sinh thành của mẹ.

Sau khi đọc 2

Câu 2 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Phẩm chất của người mẹ chủ yếu được thể hiện qua các dòng thơ ở khổ 1 và 2.

- Qua hai khổ thơ đó, tác giả đã khắc họa những phẩm chất đẹp đẽ của người mẹ: tần tảo chăm lo cho con cái, yêu thương, dạy dỗ con; luôn chịu đựng mọi gian truân, vất vả để vun vén cho con cái.

Sau khi đọc 3

Câu 3 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,...

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- Bài thơ sử dụng thể thơ tự do, gồm ba khổ, vần gieo hỗn hợp, nhịp thơ linh hoạt.

- Bài thơ mang một tứ thơ độc đáo, với những suy tư sâu sắc về người mẹ và những thành quả mà mẹ mang lại.

- Từ ngữ và hình ảnh trong bài thơ vừa bình dị, gần gũi lại vừa sâu sắc, mang tính ẩn dụ. Tác giả sử dụng các biện pháp tu từ như điệp ngữ (những mùa quả), đối lập (lặn - mọc, lớn lên - lớn xuống), so sánh (quả - như Mặt Trời, như Mặt Trăng; quả - mang dáng giọt mồ hôi mặn), ẩn dụ (chúng tôi, một thứ quả trên non xanh), nói giảm – nói tránh (ngày bàn tay mẹ mỏi). Những yếu tố nghệ thuật này không chỉ thể hiện cảm xúc chân thành mà còn nêu bật suy ngẫm, triết lý sâu sắc về mẹ.

Sau khi đọc 4

Câu 4 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại “hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “một thứ quả non xanh”? (Gợi ý: “Quả non xanh” chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả “hoảng sợ”?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

Phương pháp giải:

Đọc kỹ văn bản.

Lời giải chi tiết:

- “Quả non xanh”: nghĩa đen là quả chưa chín; nghĩa bóng là người con chưa trưởng thành, chưa đủ chín chắn, chưa đền đáp được công ơn của mẹ.

- Tác giả hoảng sợ khi nghĩ đến việc mình vẫn chưa trưởng thành, vẫn chưa đáp lại công lao của mẹ, đặc biệt khi mẹ đã già yếu, gần đất xa trời.

- Bài thơ thể hiện tình yêu thương, lòng trân trọng sâu sắc của tác giả đối với mẹ và nỗi lo lắng, day dứt vì chưa làm trọn trách nhiệm với mẹ.

Sau khi đọc 5

Câu 5 (trang 28, SGK Ngữ văn 7 tập 2)

Em thích câu thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói hộ em được điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

Phương pháp giải:

Chọn khổ thơ/câu thơ em thích nhất và lí giải vì sao.

Lời giải chi tiết:

Em thích nhất hai câu thơ:

“Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn

Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi”

Có thể nói đây là những câu thơ sâu sắc nhất trong bài, thể hiện sự hy sinh âm thầm của mẹ và lòng biết ơn vô hạn của người con. Hình ảnh “chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn” ví von hình dáng quả bí như giọt mồ hôi nhọc nhằn của mẹ. Câu thơ “Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi” khắc họa sự hy sinh lặng lẽ của mẹ khi vun đắp những mùa quả tốt đẹp. Bài thơ không chỉ ngợi ca công lao của mẹ mà còn thức tỉnh con cái về trách nhiệm và nghĩa vụ báo đáp công ơn sinh thành của mẹ.

Chuẩn bị

Yêu cầu (trang 26 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2):

- Đọc trước văn bản Mẹ và quả, tìm hiểu thêm về tác giả Nguyễn Khoa Điềm.

- Khi nghĩ về cha mẹ, điều gì làm bạn cảm động nhất? Hãy chia sẻ với các bạn điều đó.

Trả lời: 

- Tác giả Nguyễn Khoa Điềm: Nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm còn mang tên khác là Nguyễn Hải Dương. Ông là một nhà thơ nổi tiếng, đồng thời là một chính trị gia lớn của Việt Nam. Ông từng giữ các chức vụ quan trọng như Ủy viên Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, Đại biểu Quốc hội khóa X, Bí thư Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam khoá IX, và Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Ông là hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1975. Thơ của Nguyễn Khoa Điềm chủ yếu khai thác các đề tài về quê hương, con người và tinh thần chiến đấu anh dũng của người Việt Nam yêu nước. Trong kháng chiến chống Mỹ, thơ của ông nổi bật với hình ảnh người chiến sĩ Việt Nam anh hùng và kiên cường. Một số tác phẩm tiêu biểu của ông bao gồm: Đất ngoại ô, Ngôi nhà có ngọn lửa ấm, Trường ca Mặt đường khát vọng,…

- Khi nghĩ về cha mẹ, điều làm em xúc động nhất chính là sự hy sinh vất vả mà cha mẹ dành cho chúng em. Cha mẹ luôn dành những điều tốt đẹp nhất cho chúng em.

Đọc hiểu 

* Nội dung chính Mẹ và quả: Bài thơ phản ánh cảm xúc xót xa, lo lắng khi tác giả nghĩ về người mẹ đã lớn tuổi.

* Trả lời câu hỏi giữa bài

Câu 1 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Chú ý số chữ mỗi dòng, vần và nhịp của bài thơ. Từ “lặn” và “mọc” ở đây có ý nghĩa gì?

Trả lời: 

- Mỗi dòng thơ có 7 chữ, được ngắt nhịp theo mô hình ¾ hoặc 4/3.

- Lặn và mọc ám chỉ những quả đã lớn lên rồi lại già đi, đến mùa thu hoạch.

Câu 2 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Hình ảnh trong bài thơ minh họa cho nội dung nào?

Trả lời: 

Hình ảnh minh họa cho nội dung đoạn thơ thứ 5: người mẹ tảo tần chăm sóc con cái ngày đêm.

Câu 3 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em hiểu các hình ảnh trong câu thơ số 6 và 7 như thế nào?

Trả lời: 

Câu thơ số 6 và 7 sử dụng hình ảnh so sánh dáng quả bầu với những giọt mồ hôi của mẹ. Đây là những giọt mồ hôi vất vả, thể hiện sự hy sinh cực nhọc của mẹ.

Câu 4 (trang 27 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Từ “quả” ở khổ 1 và “quả” ở khổ 3 có điểm gì giống và khác nhau?

Trả lời: 

- Từ “quả” ở khổ 1 và khổ 3 đều chỉ sự kết trái.

- Quả ở khổ 1 mang nghĩa gốc, chỉ mùa thu hoạch của mẹ.

- Quả ở khổ 3 là ẩn dụ, tượng trưng cho những người con chưa trưởng thành.

* Trả lời câu hỏi cuối bài 

Câu 1 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Bài thơ là lời của ai, nói với ai và nói về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Trả lời: 

- Bài thơ Mẹ và quả có 12 dòng, trong đó có 5 dòng 7 chữ và 7 dòng 8 chữ.

- Đây là lời của tác giả gửi tới người đọc, thể hiện sự biết ơn và tôn vinh những hy sinh của mẹ.

- Tác giả cảm thấy thương xót khi mẹ đã già mà mình vẫn chưa đủ trưởng thành. Đồng thời, tác giả cũng muốn cảm ơn những hi sinh của mẹ.

Câu 2 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Mặc dù người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng qua các dòng thơ nào, người đọc có thể nhận ra phẩm chất của bà?

Trả lời:

Em nghĩ rằng, người mẹ trong bài thơ là một người mẹ chăm chỉ, tảo tần, luôn yêu thương và lo lắng cho con cái. Các dòng thơ như: “Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng/ Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên… Chúng mang dáng giọt mồ hôi mẹ mặn..bàn tay mẹ mỏi” thể hiện rõ điều này.

Câu 3 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Phân tích điểm đặc sắc của bài thơ qua các yếu tố như từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,…

Trả lời: 

Hình ảnh mẹ và quả là một hình ảnh xuyên suốt trong bài thơ. Tựa đề bài thơ gợi lên hình ảnh sự vất vả, tảo tần của người mẹ với cây trái. Hình ảnh “những mùa quả” không chỉ nói về mùa vụ mà còn là biểu tượng của sự chăm sóc, nuôi dưỡng. Hình ảnh mẹ xuất hiện với các hành động “vun trồng” và “hái được”, tượng trưng cho công sức mà mẹ đã bỏ ra. Hình ảnh quả cũng tượng trưng cho sự trưởng thành của những đứa con. Cảnh tượng cuối cùng, khi tác giả thấy “bàn tay mẹ mỏi”, nhưng bản thân vẫn là “quả xanh non”, phản ánh sự tiếc nuối và lòng biết ơn với mẹ.

Câu 4 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Tại sao nhà thơ lại “hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn là “một thứ quả non xanh”? (Gợi ý: “Quả non xanh” chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả “hoảng sợ”?). Bài thơ thể hiện cảm xúc gì trong suy nghĩ của tác giả?

Trả lời: 

Nhà thơ “hoảng sợ” khi nghĩ mình vẫn còn là “quả xanh non” vì lúc này mẹ đã già và “bàn tay mẹ mỏi”. Quả non xanh ở đây tượng trưng cho sự non nớt, chưa trưởng thành. Điều này làm tác giả sợ hãi vì không thể làm tròn trách nhiệm đối với mẹ.

Bài thơ thể hiện cảm xúc sâu sắc, thể hiện sự biết ơn và lòng thương xót đối với mẹ trong cuộc sống.

Câu 5 (trang 28 sgk Ngữ văn lớp 7 Tập 2): Em thích câu thơ hoặc khổ thơ nào nhất? Bài thơ thể hiện điều gì khi em nghĩ về cha mẹ mình?

Trả lời: 

Em thích hai câu thơ cuối cùng trong bài thơ.

Bài thơ này nói lên tình cảm yêu thương, lòng biết ơn đối với cha mẹ đã sinh thành, nuôi dưỡng chúng ta, và là lời nhắc nhở về sự hi sinh lớn lao của cha mẹ.

I. Tác giả

- Nguyễn Khoa Điềm, sinh ngày 15 tháng 4 năm 1943 tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế.

- Quê quán: làng An Cựu, xã Thủy An, thành phố Huế, tỉnh Thừa Thiên – Huế.

- Thơ của Nguyễn Khoa Điềm lấy cảm hứng từ văn hóa Việt Nam, quê hương, con người và tinh thần chiến đấu của những người chiến sĩ yêu nước.

- Thơ ông đặc sắc nhờ vào sự kết hợp giữa cảm xúc mãnh liệt và những suy tư sâu sắc của một trí thức về đất nước và con người Việt Nam.

II. Tác phẩm Mẹ và quả

1. Thể loại: Thơ bảy chữ kết hợp tám chữ
2. Xuất xứ: Tuyển tập 40 năm do tác giả chọn
3. Phương thức biểu đạt: Tự sự + biểu cảm
4. Tóm tắt tác phẩm Mẹ và quả

Bài thơ thể hiện tình cảm chân thành và tha thiết của người con đối với người mẹ kính yêu, người đã trải qua bao gian khổ, hy sinh vì con.

Bố cục tác phẩm Mẹ và quả

Bài thơ được chia thành hai phần:

- Hai khổ thơ đầu: Miêu tả lòng mong đợi, sự khó nhọc của người mẹ khi chăm sóc cây cối trong vườn.

- Khổ thơ cuối: Thể hiện sự lo lắng khi mẹ đã già, còn người con thì chưa trưởng thành.

Giá trị nội dung tác phẩm Mẹ và quả

- Ca ngợi tình mẹ thiêng liêng, sâu sắc.

- Mỗi người con cần phải biết yêu thương, kính trọng mẹ của mình.

Giá trị nghệ thuật tác phẩm Mẹ và quả

- Thể thơ 7 chữ kết hợp 8 chữ mang nhịp điệu phong phú, sâu lắng.

- Ngôn từ trong bài thơ giản dị, mộc mạc, dễ tiếp cận.

III. Tìm hiểu chi tiết tác phẩm Mẹ và quả

• Hai khổ thơ đầu

- Tác giả dùng hình ảnh quả bầu, quả bí để khắc họa công lao to lớn của mẹ.

- Mẹ chăm sóc, nuôi dưỡng cây trái trong vườn, cũng như chăm sóc con cái với biết bao công sức và lòng đợi chờ.

- Những quả bí xanh, quả bầu có hình dáng như giọt mồ hôi mặn của mẹ – tượng trưng cho công lao vất vả của mẹ trong bao ngày tháng.

→ Từ việc trồng cây, nhà thơ liên tưởng đến việc nuôi dưỡng con cái, bồi đắp cho tương lai.

• Khổ thơ cuối

- Mỗi người con giống như một quả mà mẹ đã “gieo trồng”, “vun xới”, luôn mong đợi, thậm chí có cả sự kỳ vọng vào tương lai của con.

- Hai câu thơ cuối mang ẩn ý sâu sắc về trách nhiệm của bản thân, cùng với sự lo lắng về điều tất yếu (bàn tay mẹ mỏi – sự mệt mỏi trong việc chờ đợi, không thể chịu đựng thêm nữa).

- Người con lo sợ mình vẫn còn là quả non, chưa trưởng thành, chưa làm được những điều xứng đáng với kỳ vọng của mẹ, trong khi mẹ đã không còn nữa.

→ Câu thơ với cụm từ “bàn tay mẹ mỏi” là biểu hiện của sự lo lắng, trách nhiệm của người con đối với công lao nuôi dưỡng của mẹ. Chữ “mẹ” ở đây cũng có thể mở rộng là Tổ quốc – điều mà bài thơ muốn gửi gắm.

Câu 1 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Bài thơ là lời của ai, nói với ai và về điều gì? Tâm trạng và thái độ của người nói như thế nào?

Trả lời:

Bài thơ là lời của tác giả gửi đến mẹ, ca ngợi công lao vĩ đại của mẹ. Nguyễn Khoa Điềm đã nhận ra mẹ là hình ảnh của sự chăm sóc, nuôi dưỡng, bồi đắp để con trở thành một quả ngọt, với những giọt mồ hôi của mẹ như nguồn suối bồi đắp để mùa quả thêm ngọt. Những câu thơ không chỉ ca ngợi công lao của mẹ mà còn khơi dậy ý thức trách nhiệm của mỗi con người đối với công ơn sinh thành của mẹ.

Câu 2 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)
Người mẹ trong bài thơ không được miêu tả trực tiếp, nhưng người đọc vẫn nhận ra được phẩm chất của bà qua những dòng thơ nào?

Trả lời:

Người mẹ trong bài thơ là một người rất yêu thương con, hy sinh và chịu khó vất vả. Những dòng thơ sau thể hiện rõ phẩm chất của mẹ: “Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng, Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn, Bảy mươi tuổi mẹ chờ đợi được hái.”

Câu 3 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Phân tích nét độc đáo của bài thơ thể hiện qua một trong các yếu tố: từ ngữ, hình ảnh, vần, nhịp, biện pháp tu từ,...

Trả lời:

- Từ ngữ dễ hiểu, gần gũi: “quả”, “hái”, “vun trồng”, “mọc”, “lớn lên”…

- Hình ảnh quen thuộc, đời thường: “bí”, “bầu”, “mùa quả”, “giọt mồ hôi mặn”, “quả non xanh”…

- Vần cách: trồng-trăng, lên-mặn, đời-mỏi

- Nhịp thơ: ¾, 3/5

- Biện pháp tu từ: ẩn dụ, câu hỏi tu từ.

Câu 4 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Ở hai dòng thơ cuối, vì sao nhà thơ lại "hoảng sợ" khi nghĩ mình vẫn còn là "một thứ quả non xanh"? (Gợi ý: "Quả non xanh" chỉ điều gì? Tại sao điều ấy làm tác giả "hoảng sợ"?). Bài thơ thể hiện được vẻ đẹp gì trong suy nghĩ, tình cảm của nhà thơ?

Trả lời:

Tác giả sợ rằng mình còn là “một thứ quả non xanh” vì mẹ sẽ ngày càng già đi, trong khi con chưa trưởng thành. Nếu con không nhanh chóng trưởng thành để đền đáp công ơn mẹ, thì sẽ không còn cơ hội nữa, khi mẹ đã gần đất xa trời. Bài thơ thể hiện tình yêu sâu sắc của tác giả đối với mẹ và mong muốn trở thành một người trưởng thành, có thể báo đáp công ơn của mẹ.

Câu 5 (trang 28 SGK Ngữ văn lớp 7 tập 2)

Em thích dòng thơ, khổ thơ nào nhất? Bài thơ nói giúp em điều gì khi nghĩ về cha mẹ mình?

Trả lời:

Em thích nhất khổ cuối của bài thơ vì đó là tiếng lòng của chính em. Cha mẹ đã vất vả nuôi dưỡng em khôn lớn, còn họ thì ngày càng già đi. Em ước mình có thể san sẻ phần nào gánh nặng của cha mẹ, nhưng hiện tại em vẫn còn quá nhỏ. Em cũng như tác giả muốn trở thành một quả ngọt, có thể cống hiến cho xã hội và đền đáp công ơn của cha mẹ.